Üm un ut den Eersten Weltkrieg

vun Fiete Lüttenhus


"Fiete Lüttenhus" weer de Schrieversnaam vun Friedrich Schnoor, boren 1879, doodbleven 1966 in Hamborg. He weer en plattdüütschen Vördragskünstler, de ok Versen maakt hett un de sünners för sien Reuter-Interpretschoonen beropen weer. Sien Söhn hett uns en Koppel Tieddokumenten un Gedichten ut sienen Nalass tostüürt.

Ut düsse Riemels hebbt wi hier welk utsöcht, de Insichten in geven doot, woans de noorddüütschen Minschen in un üm den eersten Weltkrieg dacht un föhlt hebbt. Welk Gedichten, de ok dorto helpt, hebbt wi al in den Bidrag "De Weltkriege in Schnoors Warken" wiest. Dat Gedicht "Johann Hinrich Fehrs' Geburtsdagsfier" is dor ok al to lesen. Hier steiht dat nocheens vunwegen de Vullstännigkeit vun't Bild.

À propos Biller: All Biller sünd ut den privaten Fundus vun Freddy Schnoor, Fiete Lüttenhus' Söhn. De Biller kannst per Klick vergröttern! Trüch geiht dat denn mit den Zurück-Knoop vun'n Browser.


Friedrich Schnoor ("Fiete Lüttenhus") as Suldat.
Klick up to'n Vergröttern!


De eerst Riemel stammt ut de Vörkriegstied un wiest op arglose Aart dat nationale Denken, dat dormalen begäng weer.

Friedrich Schnoor, 1907:
Harrn de Plattdütschen dat Regiment!

Nee, seggt Nawer Kröger,
Dat ward ümmer leeger,
Wat dor allns passiert, is rein to dull!
Bi dat Zeitungslesen
Kriggt man jo dat Gräsen,
Denn von Slechtigkeiten is se vull!
Wat wi allns beleben,
Dat is kuum to glöben,
Un de letzte Tied hett' wat dran dahn!
Ümmerto Prozesse,
Ok bi de Noblesse,
Rin in'd Lock keum männig fiene Mann!

Bankdirekters sitten,
Un bi de Slafitten
Hett man von dat Slag een ganze Reeg! —
Adebor, du Roder,
Dien Kwilecki-Broder*
Man all wedder bi de Flünken kreeg,
Ok den Köpenicker **
Kreeg man op'n Kieker,
Ok noch männig annern Kujon! —
Un denn gor erst, Kinners,
De Suldatenschinners,
Gittigitt, wo mag man sowat dohn!

Spitzbobenkram un Swindel,
Öberall Gesindel,
Ümmer slechter ward förwohr de Tied!
Narrns is man sick eenig,
Öberall bockbeenig,
Serben, Türken, Russen: Larm un Striet! —
Ja, seggt Nawer Kröger,
Dat ward ümmer leeger,
Futsch sünd Fründschaft un de Minschenleew!
Un wo wör dat nüdlich,
Op de Welt gemütlich:
„Wenn'd blots Plattdütsche un sünst nix geew!“

Wenn de Japanesen
Kunn'n Fritz Reuter lesen,
Wenn de Türken Heinrich Jürs verstünn',
Wenn mit de Kosaken
Man kunn plattdütsch snacken,
Wenn de Englischmann sä: „Leewe Frünn“;
Wenn denn de Franzosen
Mit uns Hering schmausen
Un een Plattdütschen weer ehr Präsident!
„O, wo wär dat nüdlich,
Op de Welt gemütlich,
Harrn de Plattdütschen dat Regiment!“


* Meent is de Prozess gegen dat Grafen-Ehepoor Kwilecki
1903 in Berlin
** Hier is Friedrich Wilhelm Voigt meent, de as "Schooster Voigt" orr "Hööfdmann vun Köpenick" bekannt woor.



In de Midd Friedrich Schnoor ("Fiete Lüttenhus") mit Kanonen.
Klick up to'n Vergröttern!


In dat nafolgen Gedicht — na en wohre Begevenheit — wiest Schnoor uns sik sülven as den Öllsten vun dat Suldatenkoppel. mit ungeheure Sülvstverständlichkeit nehmt de Jungs hier den nationalen Blickwinkel in — un ehr Horizont is lütt to'n Erschrecken. De bedenkenlose Naivität, mit de op anner Völker keken woor, wiest de Reegn "Un wo man noch höll wat up Heimat un Herd/ Un up dat, wat von Vader un Moder man lehrt." Dat all Völker dat doot, weer ehr nich klaar. Ok Fehrs' Dichterhandwark warrt ünner en nationalen Aspekt sett as dat Kriegshandwark vun de veer Suldaten ("Un as in den'n Kriegslarm wi staht in't Feld, /Kämpft still in sien Heimat uns' „Dichterheld.“"). Allens steiht ünner en völkischen Blickwinkel, sogor de Spraken staht in Wettstried, ja in Krieg gegenanner. Un dat Best is jümmers dat Egen, dat Wi. Bi all.

Johann Hinrich Fehrs' Geburtsdagsfier in'n
Schüttengraben in Frankriek

1916
In'n Westen
Landstormmann Friedrich Schnoor ut Hamborg-Eilbek
(Am 17. August 1916 verstarb Johann Hinrich Fehrs)

Veer plattdütsche Jungens ut Holstenland,
De sitten tosamen in'n Unnerstand.

Dump is de lütt Ruum un matt brennt dat Licht,
Doch se sitt tosamen so warm un dicht.

Un snackt von ehr Heimat, dat lütte Stück Eer,
Wat doch veel scheuner as Frankriek wör.

Wo jedereen doch eer Sprak verstunn
Un wo man noch „Plattdütsch“ snack'n kunn.

Un wo man nich gröten deh: „Bonjour“,
Wo blot „God'n Dag“ sed Knecht un ok Buur.

Wo dat ok een „Mademoiselle“ nich geew
Blot „plattdütsche Deerns“ so söt un leew.

Un ok keen „Madame“, wo't eenfach heet „Fru“
Un wo noch wör Globen un Leew un Tru.

Un wo man noch höll wat up Heimat un Herd
Un up dat, wat von Vader un Moder man lehrt.

Un as se so klöhnt up ehr holsteener Ort,
Dor nimmt de Öllst vun ehr dat Wort

Un seggt: „Kameroden, nu swiegt mal still;
Hüt is, as ick weet, de teinte April.

Dat is för uns Lüd van plattdütschen Slag,
Ick meen, een ganz besonnerer Dag.

Denn hüt hett Geburtsdag een Landsmann un Fründ,
Een plattdütschen Dichter un echt holsteener Kind,

Kenn'n doht Ji em secker woll alltosam;
„Johann Hinrich Fehrs“, so is sien Nam,

De hüt ward achtunsöbntig Johr,
Doch as een „Eekbom“ noch stuur steiht dor

De för sien Volk noch denkt un schafft
In sien hoges Öller mit Jugendkraft.

So frisch as de „Quickborn“ un de „Olln Kamelln“
Kann hüt uns' „Oltmeister“ noch vertelln

Un kämpft mit de Fedder dörch Schrift un Wort
Alltied för uns Heimat un Sprak un Oort.

As wi mit de Waffen mit starke Hand
Un Begeisterung kämpft för uns' Vaderland

Un as in den'n Kriegslarm wi staht in't Feld,
Kämpft still in sien Heimat uns' „Dichterheld.“

Dorüm lat uns ehrn uns' Geburtsdagskind,
Wölt em heilig toswörn, all de wi hier sünd,

Dat, wat he uns predigt in sien' Werke ohn Rast:
Plattdütsch to bliew'n, bit in'n Dot hölt wi't fast!"

++++++

Dump is't in den'n Ruum un matt brennt dat Licht,
De Veer sitt tosam'n, heet glöht ehr Gesicht,
Lud puckert ehr Hadden un stumm nickt ehr Mund,
't is still, as wenn'n Engel den'n Freden geew kund.

++++++

So fiert ehrn Dichter von'n Holstenstrand
De plattdütschen Jungens in Fiendesland!


En Koppel Suldaten vör en Ünnerstand in en Schüttengraven.
Fiete Lüttenhus is nich op dat Bild. — Klick up to'n Vergröttern!


Dat nafolgen Gedicht is op Hoochdüütsch, liekers wiest wi dat hier, den langsam verännerten Toon to wiesen. De Kriegsbegeistern is in düssen Riemel lang perdü. En ähnlich Gedicht finndt sik ok hier.

Weihnachtsfeier im Felde
1917, Frankreich


Die heil'ge Nacht senkt sich hernieder
Zum vierten mal in schwerer Zeit.
Und nicht wie früher klingen Weihnachtslieder
In froher Weihnachtsseligkeit.
Als ernste Krieger sind wir hier beisammen
Heut Abend unterm brenn'den Tannenbaum;
Wir, die aus vielen deutschen Gauen stammen, —
Und leise fliegt ein Engel durch den Raum.
Er flüstert zu uns ein gar süßes Wort
Und führt uns hin mit unsichtbarer Hand
Nach einem fernen, lieben, trauten Ort,
Nach unser'm lieben, lieben Heimatland.
Sind dort im Geist vereint mit unseren Lieben
Unter der Tanne strahl'ndem Lichterschein;
Schaun die Gesichter all, die ernsten, trüben
Von Weib und Kind, vom Vater, Mütterlein.
In tiefer Andacht falten wir die Hände
Mit denen, die uns im Leben nahe stehn
Und beten leis: „Herr mach dem Krieg ein Ende;
Du Herr da oben, höre unser Flehn,
An Deiner Macht ist alles uns gelegen,
Mit deiner Macht ist alles nur getan.
Nun bitten wir Dich mit erhobenen Händen,
Halt weiter über uns die Gnadenhand
Und gib der Menschheit endlich Frieden
Vor allem unserem Vaterland!“


* Diese Weihnachtsfeier war für schleswig-holsteinische
mecklenburgische und bayrische Truppen am Heiligabend veranstaltet.



Trupp Suldaten in Frankriek. Fiete Lüttenhus is de Suldat vörn rechts, de en franzöösches (!) Kind op den Schoot höllt. — Klick up to'n Vergröttern!

Dat nafolgen Gedicht besteiht ut twee Delen. De eerst Deel — söss Strophen — woor noch in de eerste Kriegsbegeistern schreven un wiest de ganze "Denke", de dormalen Europa in en Slachthus verwannelt hett. De letzte Strophe is dree Johr na Kriegsenn schreven un wiest en ganz annern, nadenklichen Toon. Freddy Schnoor, de Söhn, schreev mi bi't Tosennen: "Ik heff bloots de eersten Reegn leest un dach, dat dat Gedicht nu wirklich nich mehr in uns' Tied passt — bet ik de letzte Strophe leest heff."

Dütschland si stark!

O Dütschland, du mien Vaderland,
Wat stunnst du mächtig dor,
Regiert von starke Herrscherhand
In Freeden veele Johr.
Dor keum dat freche Engelland,
de Russ' un de Franzos',
Un et breuk ut de Weltenbrand;
Up Dütschland güng'n se los.
Se wulln et leggen gliek in't Sark;
Dütschland wurr ehr to stark.

Dor röp uns Kaiser Willem snell:
„So, Jungens, nu is't Tied!“
Un veel Milljon'n wörn gliek to Stell
Ut Ost, West, Nord un Süd.
Een Knarr drög jeder in de Pot,
Ob olt he wör, ob jung;
In't ganze Dütschland wör se grot,
de Kriegsbegeisterung.
De Klock'n güg'n von Kark to Kark;
Dütschland, nu wies' di stark!

Un unser grotes dütsches Heer
Güng an de Fiende ran,
Un setten se sick forsch to Wehr,
Wi jög'n se ut'n Lann.
Un dräng'n ehr wieder mit uns' Macht
In't eegen Land herrin;
Un deen no mennig heete Slacht
Ehr Länner afgewinn'.
Un ümmer mehr güng'n wi an't Wark;
Dütschland, du büst doch stark!

So staht wi nu siet Johr un Dag
Wied rin in Fiendesland,
Un stolt weiht dor uns'dütsche Flagg,
Wat wi hebbt in uns' Hand.
Wörn ok uns Fiende immer mehr
in düssen groten Krieg;
Wi rüng'n ehr doch all up de Eer
Un harrn Sieg up Sieg.
De Klock'n verkünd'von Kark to Kark:
Dütschland, wat büst du stark!

Un unse Jungens up de See,
Ok de güng'n düchtig ran
Mit unse Krüzers un U-Böö
fix up den'n Engelsmann.
So staht se an de dütsche Küst
Tru up'n Posten dor;
Un wör John Bull denn mol to driest,
Man forts in'n Grund em bohr.
So mennigmol he dat all mark,
Dat Dütschland wör so stark.

Man immer wieder vörwarts so
Stah, dütsches Volk, du wiß,
Bit uns uns' Fiende lat in Roh
Un wedder Freden is.
Ward ok de Tied woll lang un swor,
Doht ümmer doch jug Plicht;
Uns Herrgott, de is ok noch dor,
Un he verlett uns nich.
Mit uns'n Herrgott frisch an't Wark;
Mien Vaderland, bliew stark!

In't Westen in'n Schütt'ngroben
Landstormmann Friedrich Schnoor
ut Hamborg-Eilbek

Nu is de Krieg all lang vorbi,
Un Dütschland geiht dat slecht,
As ick un veele annere meen'n,
Is dat sogor to Recht.
De Kaiser harr nich ümmer Recht,
Wi he uns dat vertellt.
De ganz'n Johrn gung em dat good,
As wi in'n Schüttengroben weern!
So Mennigeen is dorbi fulln,
Hett siene Leevsten nie mehr seh'n.
Ick heff dat Glück hatt, nich to starben,
Un heff mi „blot mit Gas vergift!“
Mien Wunsch is an de, de Öberbleeben:
„In Dütschland nie wedder eenen Krieg!
Dütschland, denn büst du riek!“

Fiedrich Schnoor, Hamburg-Barmbeck 1921


So riek weer een dormalen: Inflatschoonsgeld. — Klick up to'n Vergröttern!


na baven