Horst Wernecke vertellt:

De Reis na Moskau


Dat kann sik een hüüttodaags gor nicht mehr vorstelln, dat Holsteen instens mol 'n suveränen Staat west is mit 'n grooten Fürstenhoff un all den diplomatischen Brimborium, de dortohöörn deit. Un noch mehr mutt een sik wunnern, dat Holsteen en Hartog harr, de so wietsichtig un klook weer, dat de Lannen in de Naverschap ganz niedsch över de Grenz kieken deen.

Düsse Landesherr, Friedrich III. vun Holsteen-Gottorp, hett 1633 en Expeditschoon utrüst, de in ganzen söben Johr ünnerwegens west is. Toeerst weer s' na Moskau hen, wat to de Tiet al mehr as 'n groote Weltreis weer. Denn is se gor de Wolga dal bit na Astrachan rünnerseilt un vun dor övcr dat Kaspische Meer bit na Persien henkamen. Mit vun de Partie weern veerundorrig Junglüüd, de all ehr wichtige Upgaven harrn. De een schull alls upteken, wat se sehn wöörn. Dat weer Christian Rothgießer ut Husum. De anner schull alls upschrieven, wat se beleven deen. Dat weer de Rekenkünstler Adam Ölschlager, den se ok Olearius nennen deen. Un de Dichtersmann Paul Flemming ut Hamborg schull gor schöön Gedichten över dat Beleevnis maken. De Basen vun de Sellschap weern twee klooke Lüüd, Philipp Kruse, de Fachmann för dar Karkenrecht weer un veel över Benimm un Zeremonien wüss, un de Koopmann Otto Brughmann, de nu wedder in dat Hannelsrecht Bescheed wüss. En gooden Dokter harrn se ok dorbi, den Hartog sien Hoffarzt Dr. Wendelin Sybelist. Un denn weern dor noch 'n Barg Muskanten, Deners, Kopperstekers, Schippslüüd, Kocks un gor en Klockenmaker un een Barbutz bi.

Wat schull dat nu all? De Lüüd schulln rutkriegen, wat för Hannelsmöglichkeiten dat na Oosten hen geev un woneem de Transportweeg langgahn deen, ok, woneem een de Woor stapeln un ümslagen kunn. Denn schull de Delegatschoon türlich ok goode Beziehungen mit de Hannelslüüd un in Sünnerheit mit de Diplomaten un Regerenden anknütten. Keen kunn weten, woto mächtige Frünnen in de Daag, in de de Krieg gor keen Enn nehmen wull, good weern?


De Weg vun de holsteensche Delegatschoon na Moskau 1633 bit 1634

De Schippsreis güng an 9. November in Travemünn los.

Bi groote Küll un dichten Nevel kemen de Mannslüüd mit ehrn hölten Dreemaster na fief Daag up See in den iesfrien Haven vun Riga an, wat nudaags 'n sweedsch Stadt weer. De Sween harrn to de Tiet ganz Livland, Estland un ok dat Ingermanland ünner ehr Knutt. As dc Packelaasch up eenundörtig Sleden ümlaad worrn weer, güng't över Wolmar wieder bit na Dorpat, wat 'n bekannte Universitätsstadt weer. De meisten Professers weern Düütsche. Vun de ehr Familjen woorn de Holsteeners fründlich upnahmen. Mit de netten Lüüd hebbt se dor baven ok den Hilligen Avend fiert. To de Johrswenn, as de ganze Gegend ünner dick Ies un Snee leeg, güng't över de tofroorn Seen un Moorn wieder bit na Narwa rup. Dat leeg al in de Neegde vun de Granz na Russland, man de russ'sche Delegatschoon, de jüm na Moskau föhrn schull, keem nicht över. De Tied hebbt de Holsteiners utnutz un sünd mit jüm ehr Sleden jümmers an de Küst lang na Reval röberföhrt, en Placken, de so bi 1200 rüm von Norddüütsche gründt worrn weer. Dor hebbt se sik glieks wedder mit de düütschen Koopmannsfamiljen anfründt. Se kunnen sik gor nicht noog doröver wunnern, dat hier, so wiet af vun de Kieler Föörd, jüst datsülvige Platt snackt wöör as tohuus. Sülfst de Besatzers, de Sween , harrn sik de Spraak anegent, anners harrn se sik dor boven ok gor nich verstännigen kunnt. De schöön Tiet in Reval hebbt de mehrsten Holsteeners ehr Leevdaag nicht vergeten, harrn se sik doch bi all dat Fiern un Swutschen stantepee in de Döchder vun de rieken Kooplüüd verkeken. Kruse un Olearius hebbt sik gor mit twee Möller-Deerns verlöövt, un Flemming un Elsabe Niehusen hebbt sik de Eh verspraken. De Afscheed güng dorwegen nicht ahn Tranen af.


De holsteensche Gesandschap bi Zar Michael vun Russland (Kopperstich ut: Adam Olearius, Beschreibung der Moskowitischen und Persischen Reise, Neudruck: Tübingen 1971)

An'n 26. Mai 1634, as dat al 'n beten warmer worrn weer, kunn de Reis na Mokau in Planwagens wiedergahn. Na 'n anstrengen Fohrt dörch Schiet un Dreck, över knubberig Land un Wriedenholt weg, un na heel unruhige Nachten, in de jüm de Bremsen, Mücken un Miegreemen an't Fell wullen, kemen se na Kapura in't Ingermanland. Hier hebbt se in de ole Festung övernacht un harrn vör't eerst jüm ehr Roh vör dat Gedruus un de Stekeree. En poor Daag later langen se an en groot Landgoot an. Dat hör den Bojaren Basilowitz. Basilowitz hett jüm mit Fleesch, Koken un Branntwien so gedürlich trakteert, dat se sik an'n annern Morrn meist nicht mehr rögen kunnen. Dorbi wullns doch so gau as mööglich wieder!

Na een wiedere Week Beschwer dörch Moratz, Moor, Brook un Reet kemen se in Nöteborg an, dat jüst an de Stell leeg, neem de Newa ut den Ladoga-See rutkümmt. Söben Maanden weerns nu al ünnerwegens un harrn noch nicht mol de halve Landstreck schafft! Hier wöörns vun en Reisemarschall ut'n Kreml in Empfang nahmen. All hebbts dacht, nu kunn't gau wiedergahn. Nix weer mit dat! Eerst müssen de Formalitäten toenn bröcht warrn, dat Afmaken un Upschrieven vun de Zeremonien un den Benimmkraam, wenn de düütsche Delegatschoon ehr Fööt up russ'sche Rebeden setten dee. Dat güng so wiet, dat doröver verhannelt wöor, keen de Roderbläder toeerst instippen dörv! Wieldes hebbt 'n poor Holsteeners de ganze Gegend afreden un dorbi 'n ganzen Dutten düütsche Landsknechten andrapen, de de Russen gegen de poolsche Suldateska holpen harrn un nu tohuus wullen. Dat weern di villicht lotterige Bröder! Ahn Supen, Danzen, Daven un Wörpeln güng dat nie nich af.

Erst na twintig Daag dörven de Holsteeners denn mit söben Scheep över den Ladoga-See översetten un de Wolchow rinseiln. De Wolchow harr glieks achter Ladoga 'n poor Stroomschnelln, so dat de Lüüd utstiegen un de Scheep trecken müssen. Dat weer so'n Stück hard Arbeit, dat 'n poor Lüüd süük wöörn un sik erst verhalen müssen. Se hebbt in de Tiet in en Kloster slapen kunnt. Doröver weerns heel froh, denn de Wülf weern jüm mit ehr Schruterhuuln meist to dicht up'n Pelz rückt. Up de anner Siet müssen se nu jeden Dag Rettich, Arfen un Gorken eten, de harrn jüm de Mönken in Mengen up'n Disch leggt, anners weern de ja beleidigt west.

As de Expeditschoon in Nowgorod an'n Ilmensee ankeem, hett dat veer Daag duurt, bit dat de Bagaasch ut de Scheep wedder up föftig Wagens ümlaadt weer un dat Richtung Moskau wiedergahn kunn. Na 'n strapzööse Fohrt dörch de Waldei-Bargen kcmens bi Twer an de Wolga an. Nu weer 't nich mehr so wiet bit Moskau.

An annern Morrn wöörn se al in all de Fröh dörch dat Bölken un Scheten vun de Strelitzen, wat so'n Aart Schütten to Peerd sund, weckt. De hebbt ehr afhalen wullt. Den ganzen Weg na Moskau upto heeßpeesen de jümmers wedder in fleegen Galopp vun vöör na achter un wedder trüch, dat een ganz swiemelig warrn kunn. Dorbi krakeeln se so schruterig, as wenn Hunnen ehrn Steert inklemmt hebbt. Up düsse Wies wöörn de Holsteeners bit dicht vör de Stadtmuurn bröcht. Dor müssen se dörch 'n lang Spaleer vun veerdusend fein rutputzt Rieders dörchföhrn un denn anhollen, wieldat jüm twee Hoffbeamte in Goldbrokat un hooge Zobelfellmützen in de Mööt kemen. Blangen de beiden föhrn Stallmeesters 'n Köppel vun twintig edle Schimmels, de so füürig weern, dat se allwiel in de Hööchde stegen. Un denn güng dat wedder los mit de ganzen Zeremonien, dat Vörlesen vun de Titels vun den Zaren un den Holsteenschen Hartog, dat Vördrogen vun all de Bojaren, de jüm begröten wulln, un dat, wat de all för dat russ'sche Riek daan harrn. Darna wöör de Düütschen seggt, woneem se langrieden schulln, woneem se stahn schulln, wenn se in den Saal vun den Zaren rinkemen, to welke Tiet se den Hoot aftonehmen harrn un al so'n snaakschcn Kraam. Denn eerst wöörn se dat Stadttor rinlaten, wo al 'n grooten Menschenuploop up jüm töben dee. Vun dor müssens in de vörschreben Ornung na ehr Quartier henfohrn. Dat weer 'n regelrecht groot Gästehuus, in dat een blots butenlangs över mehrere Holttreppen rinkamen kunn. Laterhen hebbt de Lüüd sehn, dat all de hölten Hüüs solk Ingäng harrn.

De Empfang bi den Zaren Michael, de de eerste vun de Romanows weer, funn aver eerst fief Daag later statt. Oh, wat hebbt de Holsteeners staunt över all den Riekdoom vun den Zaren un sien Bojaren, de an de Siet vun den Saal seten! All harrns hooge swatte Fuchsmützen up un witte Damast-Heukens an. Up den Zaren sien Kroon funkeln de gröttsten Diamanten, de se je sehn harrn. Sien ganze Bost weer över un över mit gollen Keden un Spangen besett. För den Rieksappel harrns extra 'n Stellaasch buut, so groot un so swoor weer de.


Dat holsteensche Gästehuus in Moskau

To de Geschenken ut Holsteen — en Reisaftheek ut Ebenholt, een grooten sülverrahmten Speegel, mehrere Speelklocken un nicht telerzt 'n poor edle Peer ut de Holsteener Tucht — mutt de Zar sik bannig freit hebben, denn he hett de Lüüd Verlööf geben, sik in dat reesenhaftige Riek ümtokieken, wo jümmers se wulln. Un jedeen Russ schull ehr hölpen, wenn se wat hebben wulln.

Kruse, Brughmann, Olearius un Flemming hebbt Russland in'n Loop vun fief Johrn vun'n Norrn bit na'n Süden kennenlehrt. Twüschendörch hebbts dat, wat se rutkregen harrn, jümmers na Sleswig schickt, un de Hartog kunn den een orr annern Hannel in de Gang bringen. En poor holsteensche Lüüd sund gor mitn Seilschipp, dat se sik in Nischni Nowgorod sülm buut hebbt, up de Wolga bit an't Kaspische Meer rünnerkamen, jüst as de normannschen Waräger ut Sween, de al in dat negente Johrhunnert de eersten russ'schen Zaren stellt hebbt.


Na de Översicht över de Bidrääg
Literatur:
Leo Sievers, Deutsche und Russen, Kap. VII. Verlag Gruner und Jahr, Hamburg 1981


3.2.2019


na baven