De Lübecker Märtyrer

Plattdüütscher Summergottsdeenst 2015 vun Sabine Stürzer


Musik to'n Ingang

Sabine: Begröden

Weekenschnack: Pfarrer Peter Otto:
Nich de Asch anbeden, nee, dat Füür wiedergeven!

In'n Naam vun den Vadder un den Söhn un den hilligen Geist. Amen.

Leed 1: Doo mi op de Döör….EG 166, 4 Strophen

Sabine:
Wöörd ut Psalm 119

Gloria Patri
Ehr wees den Vader un den Söhn
un den Hilligen Geist,
as dat weer in'n Anfang
nu un all de Daag
un vun ewig Tiet to ewig Tied. Amen.

Sabine:
Kyrie eleison

Gemeend: EG 178.9
Weltengott erbarm di,
Menschengott erbarm di,
Freedensgott erbarm di öber uns.

Sabine:
Christe eleison

Gemeend: EG 178.9
Weltengott erbarm di,
Menschengott erbarm di,
Freedensgott erbarm di öber uns.

Sabine:
Kyrie eleison

Gemeend: EG 178.9
Weltengott erbarm di,
Menschengott erbarm di,
Freedensgott erbarm di öber uns.

Sabine:
Ehr wees Gott in de Hööchde!

Gemeend:
Alleen Gott in de Hööchd de Ehr
un Dank för all sien Gnaden.
Dörüm dat nu keen Dag nich mehr
us nahgahn kann keen Schaden.
En goot Gefalln Gott an uns hett,
de uns to Segen kamen lett,
all Striet kehrt sik in Freden.

Sabine: De Herr wees mit ju.

Gemeend: Sien Wohrheit mit di.

Lot uns beden mit de Wöör von Paster Stellbrinks Enkeldochter Anke Laumayer:

"Gottvadder, schenk Du mi den Gloven, so as de veer Männer ehm harrn, un jümmer Kraft, dörchtoholln.
Geev mi en lütten Deel vun jüm ehrn Moot.
Lot mi Di föhlen, so as se Di föhlt hebbt.
Schenk mi jüm ehr Vertruun un Toversicht in Di un loot mi Dien Woort künnig warrn, so as se Di höört hebbt."
Amen.

Anstatt de Epistel höört wi dat Martyrologium, free översett no Gisela Maria Thoemmes:

Denn se weern Gott sien Frünnen

Anno 1943, in't 11. Johr, in dat de Verföhrer Macht över Düütschland harr, an Obend vun den 10. November,
müssen de Kaplään Johannes Prassek, Hermann Lange un Eduard Müller ehr Levven hengeeven ünner dat Fallbiel.
In de glieke Stünn wöör ook Pastor Karl Friedrich Stellbrink mit jüm tosomen üm sien Leven bröcht.
Ook he wull nüms nohgahn as Christus alleen.
Se hebbt mitten ünner uns leevt.
Se harrn ehr Freid an Gott sien Schöpfung un dat Licht vun de Wohrheit.
Se harrn groote Leevde to uns Land, dat Meer un de Karken in't Land.

Ehr gröttste Leevde weern de Mischen, de jüm anvertruut weern.
Se harrn Freid an't Leven, denn se weern Gott sien Frünnen.

As de Karkentoorns in Lübeck in sik tosomenfulln weern,
hett Gott nie'e Toorns buut, Teken lebennigen Gloovens.
Ut veele, veele Minschen harr Gott sik de Veer rütsööcht, an de wi hüüt dinken wöllt.
Se luusterten op Gott sien Ropen, ohn Bangnis güngen se ehrn Weg to End.

So leevten se ünner uns:
Sakramente geven, ook wenn't verboden weer.
Se nöhmen de Biecht af von de Lüüd ut anner Länder, de ohn Rechte ünner uns leven dään.
Se fierten Abendmohl un geven Leevslüüd den Segen.

So güngen se vör uns her:
Freid verschenken an de utdrööchten und vertwiefelten Seelen,
wieldat se ehr Vertruun op Gott sett harrn.
De Wohrheit luut rutropen in jüm ehr Predigten,
as Unwohrheet un Swiegen de Övermacht harrn.
En Licht ansticken, ofschoonst se sülvst in Düsternis seten,
retten, ohn sik sülvst to retten in de brennende Stadt,
Troost geven, ofschoonst se sülvst Troost bruken dään in't Kaschott,
Gott loven un priesen, as se lütt mookt warden schulln,
Gott Dank seggen, as se jüm ehr Doodsurdelen kregen,
leevtallig sien, midden in all den Haat.
So sünd se uns to en Teeken worden, dat nüms twei moken kann,
en Teeken, to dat wi opkiekt un ünner dat wi leevt,
dat uns Kuraasch un Schutz gifft.

Frie översett nach Gisela Maria Thoemmes

Leed 2:
Herr, giff mi Kraft to'n Beden...
EG 598, 4 Strophen

Spreker:
Dat Evangelium för den hüdigen Sünndag steiht bi Matthäus in't 10. Kapitel, de Versen 16-39:

Gemeend steiht up un singt: Ehre wees di, Herre!

Ik stüür jü as Schaapen midden twüschen de Wülf.
Darum weest kloog as de Schlangen, man doch ok ohne Falsch as Duven.
Ik warschau jo vör de Minschen; se gaht bi un kloogt ju an bi't Gericht un laat ju in de Synagogen utpietschen un sleept ju vör de Throon, wo de Hogen un ok König up sitten — un dat allns üm mient'halben.
Man dat fallt up jüm un de Heidens wedder trügg.
Wenn se ju nu afgeven hebbt bi't Gericht, denn maakt ju keen Gedanken, wat jü seggen un wat jü antern söllt. Dat ward ju to Tied un Stünn ingeven, wenn't so wied is.
Up ju kummt dat gar nich an, jun Vadder's Geist sülvst will reden dör jür'n Wörd.
Dat kummt noch so to stahn: Een Broder verdammt den annern un de Vadder sien Söhn, un de Kinner staht gegen ehr egen Öllern up, dat de to Dood kummt.
Elk un een ward ju üm mien'n Naam halben Leges wünschen. Man wokeen dörhöllt bit an't Enn, de ward reddt.

Dor is nix so good verstoppt, dat dat nich an't Licht kümmt, un is nix so borgen, dat man dat nich gewohr ward.
Wat ik ju in Düüstern segg, dat söllt jü an hellerlichten Dag wiedervertellen, un wat jü in't Ohr seggt worden is, dat roopt baven vun de Hüüser hendal.
Weest nich bang vör Minschen, de jür'n Liev dood mookt, man jur Seel köönt se nix anhebben.
För een Groschen kann man twee Lüntjes koopen, un doch fallt dor keeneen vun up'n Grund ohne johrn Vadder. Jedeen Hoor up jur'n Kopp is tellt! Dorüm hebbt keen Nood, jü sünd mehr weert as'n heel Schwarm Lüntjes!
Wokeen vör de Minschen ‚Ja' seggt to mi, to den stell ik mi ok vör mien Vader in' Himmel. Man wokeen ‚Nee' seggt gegen mi vör de Minschen, vun den kehr ik mi ok af vör mien' Vadder in' Himmel.

Gemeend: Loff wees di, o Christe!

Lot uns nu uns christlichen Glooben bekennen:

Ik verlaat mi op Gott, den Vader,
he allen hett Macht.
Himmel un Eer sünd ut sien Hand.

Ik verlaat mi op Jesus Christus,
Gott sien Söhn un uns Herr:
Minsch worden dörch den Hilligen Geist
un de Jungfruu Maria;
gefangen sett un an't Krüüz slaan
ünner Pontius Pilatus,
to Dood un to Graff bröcht.
Daalsteegen in dat Doodenriek.
Den drüdden Dag weer upstahn
to'n Leven,
opfohrt to Gott, den Vader, em to Sied
gliek an Macht un gliek an Ehr.
Vun dor kummt he trügg,
Gericht to holen över de Lebennigen
un över de Doden.

Ik verlaat mi op den Hilligen Geist,
ik tööv op een Kark för all Christen,
ik glööv, dat Schuld vergeven ward
un de Doden opstaht to en Leven,
dat ewig wohrt. Amen.


Leed 3 Gott, uns Gott, wi roopt di to,…
EG 331, 4 Strophen

Spreker:
28. Oktober 1894: Karl Friedrich Stellbrink kümmt in Münster op de Welt.

Oostern 1913: Stellbrink fangt siene Utbildung to'n Utlandspreester in Soest an.

1. Mai 1933: Stellbrink geiht in de NSDAP.
He kriggt dat Leit in de Ortsgruppe Steinsdorf.
Een half Johr laater weer he dat dat erste Mol nich mehr mit de Partei eenig un dat geev Theater.

1941: De Nazis moken konfessionelle Scholen dicht, Karkenblätter ward verboden, Klöster dicht mookt un de Nonnen un Mönche verdreven.
Stellbrink weer bang, dat siene Süster in de Anstalt in Lengerich üm't Leeven brocht warden kunn, denn de Vertelln von Euthanasie ward jümmers düütlicher. 1941!!

29. März 1942: In de Nacht is Lübeck dörch en Bombenangriff bös tweihaut worden.
Mööd vun Oprümen in de Nacht un noch ganz döcheenanner vun dat, wat dor passeert is, preestert Stellbrink an annern Morgen bi de Konfirmation: Gott hett mit en mächtige Stimm schnackt, de Lübecker ward wedder beden liern.

7. April 1942: Karl Friedrich Stellbrink ward verhaftet.
Dor ist he 48 Johr old.

Spreker:
Vör 1933 geev dat al veele Lüüd, de gegen de Katholiken weern.
Dat keem noch ut de Tied vun den Kulturkampf, mit den Bismarck
Kark un Staat uteneen dreven hett.
Ook weern veele Lüüd al gegen de Juden. Ünner de protestantischen Preesters gell de Schnack:
"Gegen Rom un gegen Juda!"
Stellbrink un vele anner meenten, dat Katholiken un Juden keene rechten Düütschen weern.

Döch den Krieg un allns, wat noch so luut worden is, is Paster Stellbrink mit de Tied to en anner Ansicht kamen.
Besünners as in en Kapell dat Kruzifix mit en Soldotenmantel verhangt west is, weer för em de Fründschaft mit de Nazis to End.
Bi en Beerdigung in Mai 1941 dröppt he Johannes Prassek.
Gau markten se, dat se mit ehr politischen Ansichten goot tosomen passen dään. Ok mischlich weern de beiden sik sympathisch.
So keem Paster Stellbrink to de dree katholischen Bröder, un tosomen bringt se de Predigten von Bischof von Galen ünner de Lüüd.

Leed 4: Freunde, dass der Mandelzweig… EG 606

Spreker:
13. August 1911: Johannes Prassek kummt im Hamborg op de Welt.

13. März 1937: Priesterweihe in Dom to Osnabrück.

25. März 1939: Prassek fangt in Lübeck as Adjunkt, also as junge Kaplan an de Herz-Jesu-Kark an.

He kümmert sik üm de Fruunslüüd un üm de Soldoten,
ook Ünnerricht gifft he, besünners an't Gymnasium.
Obends trifft he sik mit de Schölers, üm mit jüm wieder to diskuteern.
All möögt se ehm good lieden, wiel he sik so good in de Lüüd inföhlen kann.

För de Dwangsarbeiter ut Polen organiseert he Lebensmittelkorten un Kledaasch.
Wieldat he al in Preesterseminar Polnisch leernt hett,
kann he ook as Seelsorger för jüm dorsien.
Veele Poore hett he, heemlich natürlich, truut.
De hebt sik fast all no den Krieg in de Herz-Jesu-Kark offiziell
truun loten, ehm to Ehr.

An'n 18. Mai 1942 kümmt he in't Kaschott, dor is he 31 Johr old.

Spreker:

Ook hüüt bruukt wi Minschen, de Moot hebbt, de luut un düütlich seggt, wat hier bi uns nich good löppt.
För de Jesus siene goode Noricht nich bloß wat för Sünndag in de Kark is, nee, de ook in Alldag dorno leevt un sik truut, den Mund open to moken.
Sik truut, Unrecht ook Unrecht to nömen.
De sik insett för de Lüüd, de nich för sik sülben sorgen künnt.
De sik insett, wo mit de Natur bös ümgahn ward.
De sik mit noch so een lütt Projekt insett, dat uns Welt beter ward.

Leed 4: Freunde, dass der Mandelzweig… EG 606

Spreker:
16. April 1912: Hermann Lange kummt in Leer in Oostfreesland op de Welt.

17. Dezember 1938: Lange ward in'n Osnabrücker Dom to'n Priester weiht.
1. Juni 1939: Lange ward Vikar in de Herz-Jesu-Gemeend in Lübeck.
As Kaplan kümmert Lange sik üm en gode Utbillen vun de Messdeeners.
Em is de liturgische Gestaltung von de Gottsfier heel wichtig.
He ward för siene wohldörchdachten Predigten mit fein utsöchte Wörd bekannt.
He weer ganz un gor gegen dat Dinken vun de Nazis, jümehr Ideologie weer för em nich mit den christlichen Gloven tosomen to bringen.

Sien Övertügen no kunn keen Christ Suldot warden — un
dat preestert he de jungen Männer. Jümmers un jümmers wedder.

An'n 15. Juni 1942 kummt Hermann Lange in't Kaschott, dor is he 30 Johr old.

Spreker:

In Radio Musik to lustern, egol welk Richt se hett, op "NDR Info" lustern, wat los is in de Welt, ....... för mi ganz normol.
In Kiekschapp de Sendung ankieken, de ik geern mag, de mi interesseert, de ik lustig find, för mi ganz normol.
Dat ik dorbi mien Leven riskeer….
För mi unvörstellbor!

Un doch is dat dormols so west, Hermann Lange weer opmerksam
un hett dat, wat he beleevt hett, ok nich för sik beholln, nee, he hett dat wiederseggt, hett von dat Unrecht in Düütschland vertellt.
Het ganz kloor un düütlich doröber schnackt, wat mit Minschen passeer, de nich in de Ideologie vun de Nazis passen deen.
He het sik truut, luut to seggen, wat anner Lüüd bloß dacht hebbt,
ofschoon he wüss, wat passeern kunn — un denn jo ook passeert is.

Kort vör siene Hinrichtung in Kaschott Holstenglacis in Hamburg schrifft he:
"Ik heff vun Anfang an allns in Gott siene Hann'n leggt.
Wenn he nu düt End vun mi fordert — goot, dat sall no sien hilligen Willen gahn."

Hermann Lange sien Dood schall uns jümmers en Teken sien, för de Frieheit good optopassen.
Wie dat geiht?
Henkieken, nofroogen, de Wohrheet sööken!

Leed 4: Freunde, dass der Mandelzweig… EG 606


Spreker:
Eduard Müller kümmt an'n 20. August 1911 in Niemünster op de Welt.

25. Juli 1940: Eduard Müller ward in Dom to Osnabrück to'n Priester weiht.

19. September 1940: Müller ward Kaplan in Lübeck.
He kümmert sik üm Kinner un junge Lüüd.
Ook de Kolpinggrupp is sien Opdrag. Dor is veel diskuteert worrn, besünners politische Soken.

In Summer 1941 wöllt de Nazis em för sik hebben, wieldat he so good mit de Kinner un jungen Lüüd ümgahn kann.
Liekers, he süht, wat de Nazis vörhebbt, un so stüürt he sien Kurs wieder. He mook wiederhen jeden Sünndag 'n Utfloog mit de Kinner un de gaht geern to den fründlichen, leevtalligen, fiensinnigen Preester. De Nazis harrn extra an Sünndag Morgen de Dreepen vun de Jugendorganisationen ansett, dormit de Kinner nich na de Kark gahn kunnen.
Hett nix brocht, de jungen Lüüd güngen to Kark, to Eduard Müller.
Dorhen, wo dat fründlich und fröhlich togeiht, dor, wo dat Leevde un Vertruun gifft. Dorhen, wo jedereen seggen kann, wat he dinkt.

An 22. Juni 1942 ward Eduard Müller in't Kaschott bröcht, dor is he 31 Johr old.

Spreker:

Ook Eduard Müller weer en Mann mit en ganz fasten Globen un en grote Leevde to de Minschen.
In Kaschott dröff he nich mit de annern schnacken, so kunn he jüm bloß en Blick toschmieten. Liekers, in düsse Blicke hett he siene ganze Leevde rinleggt, un de annern kunnen dat föhlen.

Opschreben het he in düsse schwore Tied:
"Wi wöllt dat Licht, dat wi in uns hebbt, lüchten un strohlen loten,
dormit ok de annern en Lengen kriegt, düt hillige Licht in sik to dregen."

Leed 4: Freunde, dass der Mandelzweig… EG 606

Sabine:
Leve Gemeend,

kennt Se Lüüd, de so knapp 30 Johr old sünd?

Künnt Se sik noch dorup besinnen, wi dat west ist, as Se 30 west sünd?

Jo, man is nich mehr ganz so hiddelig as mit 20,
de Minsch is all 'n lütt beten wat ruhiger, nodinklicher.
Pastor Stellbrink weer noch öller un harr Familie.
Liekers, alle veer kunnen un wullen nich stillschwiegen.

All dat, wat se höört hebbt, wat se beleevt hebbt,
kunnen se nich eenfach so ünner'n Disch fallen loten.
Se müssen wat doon!

Clemens August Graf von Galen, Bischof von Münster, hett in in Juli un August 1941 dree besünners düütliche Predigten gegen de Nazis un gegen de Ungerechtigkeiten un den Terror, den se anricht, holln. Besünners dat Euthanasie-Programm weer nich mit den christlichen Globen to verbinnen.
Düsse Predigten sünd in ganz Düütschland verbreedt worden, ook in Lübeck, dörch disse veer Männer mit Kuraasch.

"Wi sünd de Amboss, nich de Hamer", so hett de Bischof vun Müster seggt. "Wi hollt de Schlääg ut, wi formt mit. Op uns Oort."

An den "Löwen von Müster", so weer de Bischof August Graf von Galen nöömt, hebbt de Nazis sik nich rantruut.
Denn to den Bezirk Münster höör dat heele Ruhrgebiet mit to,
in dat vele, vele Katholiken leevt hebbt, bi de de Bischof groot Ansehn harr. Wenn de in't Kaschott kamen weer, harr dat en groten Opstand geven kunnt.
Dat kunnen de Lüüd an de Macht nich riskeern, un so hebbt se sik an de Männer in Lübeck vergrepen.

Leve Lüüd,

Se hört dat Sünndag för Sünndag wedder hier in de Kark:
"Passt Se op, dat uns Demokratie nich koppheister geiht."

Un eegentlich will ik dat nich jümmers un jümmers wedder seggen.

Denn ik weet, wenn ik nu hier dörch de Kark gah un Se froog,
alle, würklich alle vun Se kunnen mi vertelln, wo un wat Se in ehr Frietied för uns Demokratie doot.
Denn dortau mutt man nich in en Partei sien, nee, dat langt, wenn een sik in sien Frietied för anner Lüüd, för de Deerten or för de Ümwelt insett.

Un dor tellt allns!
Dat gifft keen Projekt, dat to lütt or to unbedüden is.
Keen Projekt, keen Insatz is wichtiger or unwichtiger as de anner.
Of Se oole Lüüd or Kinner wat vörleest, of Se Kröten insammelt,
dormit se nich öberfohrt ward, of Se in de friewillige Füürwehr sünd, of Se dat Gröön vör de Huusdör, dat eegentlich de Stadt tohört, schier hollt, of Se ..... mehr fallt mi so gau nich in. Liekers, ik glööv, Se hebbt verstahn, wat ik meen.
(Dat gifft ober ook sooooo veele Projekte, dor kannst glatt den Öberblick verleern.)

Wat mi wichtig is: Dat Se sik insett, dat Se wat doot,
dat Se sik nich allns gefallen loot:
Dat is egol
of Se sik för en Ümgehungsstraat üm ehr Dörp
orr gegen den Stratenbu stark maakt —
of Se sik in en Flüchtlingsprojekt
orr gegen ungeregelt Inwannern engageert —
of Se för mehr Windenergie striedt
orr de Vagels vör Windrööd schulen wüllt —

De Striet an sik, wenn he apen, frie vun Bang un mit gegensiedig Wohlwilln utdragen warrt — Striet sülvst is Demokratie un Demokratie is dat, wat mi an mehrsten an't Hart liggen deit.
Dörüm, noch mool wedder dovun vertelln.

Un nu much ik Se üm eens bidden:
Un wenn't noch so möhsom is un noch mehr Arbeit mookt:
nehmt Se ehr Kinner, ehr Enkelkinner, de Nohberslüüd mit.
Mit to Se ehr Projekt un wiest Se jüm dat.
Loot se in, mittokamen, sik dat antokieken.
Vertellt Se jümmers un jümmers wedder von Ehr Anliggen.
Wiest Se Ehr Leevde to de gode Saak — de Saak, de för Se soooo wichtig is.
Wiest Se Ehr Leevde to dat Leven.
Wiest Se, wo wichtig Ehr Projekt is.
Nix is to lütt, nix is to unbedüden, dat dat nich helpen kann, uns
Frieheit, uns Demokratie to erholln.
Wiest Se, wo scheun un wichtig uns Frieheit is.
Frieheit, dat to doon un to seggen, wo mi na is.

Dat kann good helpen, dat dat nienich wedder Tieden gifft, in de en Familienvadder un dree junge Lüüd för ehr Övertüügen in den Dood gahn mööt.

Wat, se weern sülvst schuld?
Se harrn sik jo vörsehn kunnt?
Se harrn beter oppassen kunnt?
Se harrn stillschwiegen kunnt?

Nich to wenig, sünnern to veele Lüüd hebbt stillswegen!

Amen.


Orgelmeditation

Sabine: Afkünnigungen

Kanzelsegen:
Un Gott sien Freeden,
de wied över dat ruutgeiht,
wat Minschen sik utdenken köönt,
de sall jur Hard un jur Gedanken fastholln bi Christus Jesus.
Amen.

Leed 5:
Ik müch, dat een hier mit mi geit…. EG 209, 4 Strophen

Förbidden:
Gottvadder, wi beed Di för all Minschen, de ünner Dikaturen to lieden hebbt, för all Minschen, de üm jümehrn Gloven verfolgt ward,
för all de Minschen, de ehr Leven för ehrn eegen Gloven hengeven mööt.

Wi roopt to Di:
Kyrie.... EG 178.12

Gottvadder, wi beed Di för all Minschen, de ehr Leven op't Speel sett, üm anner Minschen ut Gefohr un Not to redden,
för all Minschen, de sik för Gerechtikeit un Freden insetten doot.

Wi roopt to Di:
Kyrie.... EG 178.12

Gottvadder, wi beed Di för all Minschen, de Dien frohe Bottschaft verkünnigt, de Moot un Trost geevt, wo Not un Elend, Ünnerdrücken un Gewalt de Böberhand hebbt.

Wi roopt to Di:
Kyrie.... EG 178.12

Gottvadder, wi beed Di för de Mischen, de in düsse Tied hier bi uns
ankaamt, loot se uns oprichtiges Mitgeföhl föhlen,
loot se föhlen, wi scheun Frieheit un Vertruun sünd.

Wi roop to Di:
Kyrie.... EG 178.12

Sabine: Einleitung zur Stille

Wi roopt to Di:
Kyrie.... EG 178.12

Gottvadder, Johannes Prassek und Hermann Lange, Eduard Müller un Karl Friedrich Stellbrink wulln nich twee Herrn denen, sünnern bloots den Een: Jesus Christus. Den, de uns nix anners als de reine Leevde vörleevt hett. Un de uns lehrt hett, all uns Bidden un Danken
in een Gebet tosomentofoten:

Gemeend:
Uns' Vader in Himmel,
lat hilligt warden dien Naamen,
lat kamen dien Riek.
Wat Du wullt, schall warden
In'n Himmel un op de Ehr.
Giv uns Brod dissen Dag,
un reken uns nich to,
wat wi Unrecht daan hebbt,
so as wi nich toreken willt,
wat uns andaan is.
Lat uns nich afkamen vun dien Recht,
un maak uns free vun all, was uns drifft.
Du wullt dat, du kannst dat, un du deist dat ook.
Amen.

Sabine:
Gaht nu hen in'n Freeden vun uns Herrn!

Gemeend:
Gott den Vadder wees Dank un Ehr!

Sabine: Segen

Musik to'n End von'n Gottsdeenst


Bild Manneltelg: Manfred Heyde/Wikimedia Commons
2.8.2015


na baven