Caspar David Friedrich:
De Drömer un de Romantik

vörstellt vun Rudi Witzke

Wedder wies ik uns en Bild vun Caspar David Friedrich un denk beten över Romantik na.
En Studentin hett letzt mit apen Hart upschreven, wat se belevt, wenn ehr en Bild vun Caspar David Friedrich in de Mööt kümmt.
Se schrifft: "An mennigeen Dag schient allens üm mi rüm tweitobreken. Disse Welt will denn to veel von mi. Un de Tiet rönnt as fienen Sand dörch mien Finger. Doch miteens blifft se stahn — un an de Kimm glimmert en Striep Höpen.
In dissen Ogenblick denk ik an de Bargruin up Korfu, de hooch över de Eerd sich upbuut. Ik denk an de grönen Schoren in Cornwall, vun de een denkt, se störten in de Grote See. … Denn mark ik den Wind, de mien Hoor dörcheenanner bringt. Salt lick ik vun de Lippen. Un deep in mi seih ik de blaag See, up de witt Schuumkronen danzen, in all ehr wiede Unendlichkeit.
Ik föhl mi frie — laat de Welt, de Tiet un alle Sorgen achter mi un verfall in't Drömen. Den Tostand nööm ik ‚Flucht ut de Wirklichkeit'. … Ik leev Caspar David Friedrich dorför, dat hei mi versteiht. Dorför, dat hei mi in disse Welt, wo allens up Plie un Leistung instellt is, een Steed to't Drömen schenkt."

"Ik seih överall Flucht ut de Wirklichkeit." De Slipps-un-Kragen-Herr neven mi in'n Toog hett de Knoop-Kopphörer natüürlich in de Ohren, dat hei vun sien hard Arbeidswelt wegkamen kann. Lüüd, de in Urlaub föhren, willn keen Klimawessel, se willn vör den Alldag utrieten. De Super-Comics, de een Couch-Kartüffeln nöömt, hebbt den Kierl in sien Wahnstuuv mit en Buddel Beer vull in'n Griff. Hei is in mien Ogen nich länger en fulen Hund, he is verloren, hett sik verloren in de dösige "Medienwelt'".

"Friedrich bingt de Sweermood ahn veel Gold un Flitter up'n Punkt. Ik leev ehm dorför, dat hei sik truut, Melancholie to wiesen. Kann sien, dat hei so den fröhen Doot vun sien Mudder un sienen Brauder Christoff ünner de Fööt kriegen will."
Un de politisch Bott müßt rutlesen: Caspar David Friedrich wünschte sik een "Vereent Düütschland" un keen Kleinstaaterie. Wieldat dormit nix weer, weer he sweedsch Patrioot. Sien Tohuus Griepswold hörte vun 1630 bit 1815 to Sweden.
Hei wull frie sien Meinen seggen un politisch mitsnacken. Veel vun sien Denken geev he över sien Kunst to weiten. Dat kunn hei, wieldat he nich för Gönner maalt hett. Hei stünn up eigen Been un kunn sien Biller verköpen.
Un woans hööl hei dat mit de Religioon? Sien Biller vun Rügen un de wiede Groote See mit den hogen Heven sünd all beten "himmlisch". Caspar David Friedrich weer Pantheist. De ganz Natuur gott-tohörig un in allens is Gott. Caspar David Friedrich weer deep religiöös.

Nu kümmt dat Bild "De Drömer". Wi kennt dat al: Eerst bekieken wi dat Bild, ehrdat wi wiederleest. Laat di Tiet!
Friedrich wiest uns sien geheim Leev för Symetrie dordörch, dat hei dat verlängert Finster nau in de Midd vun dat Bild sett. Wi kriegt sien nich so geheime Leev to gotische Ruinen ok mit.
Hier seihn wi de Ruinen vun dat Kloster up den Oybin-Barg bi Zittau.
De "Drömer" vun dat Bild beobacht een Sünnenupgang vun de ünner recht Siet vun dat Finster. Hei is een vun de velen Wannerer, vun Maler maalt, en Stadtminsch, de de Landschaften un de vun em hooch iehrte un levte Natuur dörchwannert.

Caspar David Friedrich
De Drömer
31x21 cm
maalt 1835
St. Petersburg, Eremitage

Dat een Bein lett he bammeln, dat anner rauht up't Finsterbrett. De Drömer sitt dor as an en Fierdag, an den ehm noch wat Besünnres in de Mööt kümmt.
Een Frünnin schreev dortau: "Ik heff mi vörstellt, ik bün de Minsch, de op de Finsterbank von CDF sitt. Dat is nix as'n lütten Hopp, denn bün ik buten in all de Herrlichkeit, de ik hier al von Finster ut seihn kann.
De Weg is kort, denn bün ik frie, heff de Trümmer achter mi, de Eerd dor buten is wunnerschöön un ik weet, denn geiht dat ok wieder. De Sünn kümmt, en niegen Dag kümmt, he gifft niege Kraft un ik warr dat schaffen, dat Leven.
Bloots een Hopp mutt ik daun!
Ja, ik spring rut ut dat Finster, de Nacht is vörbi un allens, wat mi dat Hart afdrückt. Wat is denn de kaputte Kark anners as mien Leven mit sien tweibroken Drööm un sien Mööh, so as dat nu is? Ünnern frien Heven, bi de Sünn un bi dat Ruschen von de Bööm, dor warrt allens goot. De Phantasie is dat, wat den Minschen düütlich seggt, wat för em mööglich is. Dat hett CDF woll ok wüßt. Een mutt bloots Moot hebben un anfangen."
Un elkeeen vun uns kann anfangen un ward sien Geschicht finnen, sien Leven un Lengen, sien Freuden un Noot.

Wenn wi anner "Wannerer" dörch Gotts schöön Natuur bekieken daun, denn begegent uns vörnähm un ok tofredene Lüüd. So'n "Wannerer" is to'n Bispill Tischbeins "Goethe in Italien" orrer "Joseph Wright of Derby" vun Brooke Boothby. Orrer de Poet Percy Bysshe Shelley.

Disse romantschen Wannerer sünd villicht dat to Personen worrne rauhloos Lengen. Se sünd de Passer to Franz Schuberts Sonaten un Leder, vör allen in sien "Der Wanderer" und "Die Winterreise".
Wat is denn nu Romantik? De Studentin schreev: "An mennigeen Dag schient allens üm mi rüm tweitobreken. Disse Welt will denn to veel von mi. Un de Tiet rönnt as fienen Sand dörch mien Finger. Doch miteens blifft se stahn — un an de Kimm glimmert en Striep Höpen."
Anner seggen, Romantik is, ut de Würklichkeit miehr to maken, as se uns gifft. Een mutt mit groot Fantasie un Inbillenskräfft an de Würklichkeit rangahn, denn ierst kriegt wi dat Överraschende to seihn. Novalis hett Romantik so beschreven: Romantik heit, dat Gewöhnliche een ungewöhnlich Utseihn to geven, dat Gewöhnliche in een Geheimnis to wanneln. De Würklichkeit wiest uns ehr wohres Gesicht nich vun alleen. Een mutt de Würklichkeit sichtboor maken. Blots so kümmt dat Wunnerbore, dat Geheimnisvulle to'n Vörschien.
Un dat hebbt de Romantiker entdeckt. Se hebbt de Töverkräfft un den Töver vun de Natuur tosamenbröcht. So maken se de Religioon Konkurrenz, de bit denn hen alleen den Ansprook harr, den Minschen över de gewöhnlich Würklichkeit to heven.

De Studentin seggt dat veel schööner: "Ik föhl de Tiet un alle Sorgen achter mi un verfall in't Drömen. Den Tostand nööm ik ‚Flucht ut de Wirklichkeit'. … Ik leev Caspar David Friedrich dorför, dat hei mi versteiht. Dorför, dat hei mi in disse Welt, wo allens up Plie un Leistung instellt is, een Steed to't Drömen schenkt."

Twei Dichter schallt dat letzt Woort hebben. Se un so veele annere hebbt de romantsch Welt besungen. Ehr Wöör geven de Romantik ehr Gesicht, se wiesen de Weeg. Dat lohnt sik to lesen.

Joseph Freiherr von Eichendorff
1787-1842

Morgenbeden

O wunnerboor, deip Swiegen,
wo ensåm is't noch up de Welt!
De Hölter blots licht sik bögen,
as güng uns Herr dörch't stille Feld.
Ik föhl mi frisch un munter in mien Hart.
Wo sünd de Sorgen nu un Noot?
Wat gistern noch lahmt de Knaken,
ik schaam in ditt wunnervulle Morgenroot.
De Welt mit ehr Graam un Glück
will ik, en Pilgersmann, froh un frie
betreden blots as een Brüüch
to Di, Herr, över'n Stroom vun'e Tiet.

Maandnacht
för Caspar David Friedrich

Dat weer, as harr de Heven
de Ierd still küsst,
dat se in Blötenschimmer
vun ehm nu drömen müßt.

De Luft güng dörch de Feller,
de Ahren wogten sacht,
da ruschen lies de Hölter,
so stiernkloor weer de Nacht.

Un mien Seel spannte
wiet ehr Flüchten ut,
flöög dörch de stillen Lannen,
as flöög se hen na Huus.

Vun wietweg de Klocken slaan
Up mien Kind's Doot

Vun wietweg de Klocken slaan,
dat is schon deipe Nacht.
De Lamp, de brennt so düster,
dien Bett, dat is al maakt.

De Winnen bloots noch gahn
weidaagen üm dat Huus.
Wi sitten einsåm binnen
un luschern fåken ruut.

Dat is, as müttst lies
du kloppen an de Döör,
du harrst di bloots verbiestert
un keemst nu mööd taurüüch.

Wi armen, armen Toren!
Wi biestern noch verloren
in't Düsternis sien Gruus. —
Du fünndst di lang al hen na Huus.

Clemens Brentano
1778-1842

Nüms is to keen Tiet alleen.
Weeren ok Ierd un Heven Steen,
schient ok keen Maand, keen Stiern'nschien.
Wöör kein Luftküsel di gröten,
wöör ok keen Vagel singen:
Kiehrt in elkeen rein Hart
doch Gott alltiets in.

Es ist keiner je allein,
Wär auch Erd und Himmel Stein,
Schien kein Mond, kein Sternenschein,
Grüßte auch kein Lüftelein,
Sänge auch kein Vögelein:
Kehrt in jedem Herzen rein
Doch der liebe Gott stets ein.

In dissen Sinn un up dit Wies geev ik Gott dat verlæden Johr,
dat hei mi anvertruut, mit Dank torüüch
un nehm mit Freud dat niege Johr 2008 ut sien Hand.
Un Caspar David Friedrich nehm ik mit.