Edvard Munch stött de Döör to en niege Maalwies up

vun Rudi Witzke

De Norweger Edvard Munch maalt un teikent in sien Biller de groten un meist ok tabuiseerten Grundbelevnisse vun Leven: Eensamkeit, Leev, Ieversucht, Pubertät, Öller, Süükdoom un Doot un Noot. De Kunst harr für ehm de Upgaav, de minschlich Seel to wiesen. Hei wull de innern Vörgäng to'n Utdruck bringen un nich, as de Impressionisten, büterst Bildhaftes wiesen. Jümmer wedder maalt hei süke Kinner, starven Kinner. Hei sette sik mit van Gogh, Gauguin, de Symbolisten und de Kunst vun den Jugendstil uteenanner un fünn sienen Weg, för siene hööchst Weeg för sien Anliggen in de Kunst.


Christian Kogl, 1881: Dat süke Kind. Wi vergliekt Kogls Deern mit Munchs Bild.

Hier seiht wi en Bild vun Munchs Tante un Brauderdeern ut Norwegen. Dat hett Edvard Munch in de lieke Maal-Epooch as Christian Kogl maalt. Keen maltes Bild hett in Norwegen so veel Argernis utlööst as "De süke Deern". He seggt sülven: "As ik an den Dag vun dat Inwiehen vun mien Utstellung in den Saal keem, in den dat Bild "Dat süke Kind" hüng, stünnen de Minschen dicht tosamendrängt dorvör. Een hörte Geschrie un luuthalses Lachen."

Üm to verstahn, woso de Besöker vun Munchs Utstellung so en Spektakel vör Munchs Bild makten, mutt en beten vun den Hinnergrund, vör den dat Bild vun Munch stünn, weiten. Un vun Bedüden is ok, in wat för Umgevung Munch levte, de sien Leven bestimmte.

Munch seggt uns dat so: "As ik born wöör, harrn all groot Iel, mi noottodöpen, wieldat all glövten, ik wöör starven." Schon bi sien Geboort 1863 weer dat Vermoden vun sien Levenstiet meist minn. Sien Kindheitstiet un Jungkierlsleven weern bestimmt vun Süükdoom un Doot.

Dörch de Krankenbesöke mit sienen Vadder, en Dokter för der Armen, begegent ehm in sien Kinnerdaag de Doot. Sien Mudder un Süster starven an de Lungensüük. De Doot vun sien Vadder stöört ehm in en depe seelsche Nootlaag. De weer tovör — as sien Dochter ok — in't Dullhuus. Edvard Munk piesakten Depreeschionen un Nervosität. As upwossen Kierl quälte ehm in Afstännen jümmer wedder Verfolgenswahn. Hei fung an to supen. Munch ward in verschieden Sükenhüüs behannelt. 1880 geev hei dat Studium up Inschenöör up un arbeidt bloots noch för de Kunst.

Hei draapt in Kristiania en Grupp Bohemiens. He wennt sik mit sien Kunst gegen de ehr sellschoplich Moraal. Hei schrifft sien eigen Manifest för junge Maler. Hei levte in en streng pietistisch Familje. Sien Levlang bleev hei sienen Gloven tru, hööl fast to sien Familje. Wat hei in sien Manifest schrifft, hett Hand und Foot. Dor schimmert grotes Künstlerdoom dörch sien Denken un Daun un en deepe Gloven. In sien Biller, so seggt een Kritiker, markt een, dat Edvard Munk een Mystiker is. Ahn sienen Gloven harrn de Biller nich entstahn kunnt, ok ahn sien Nööt un Pien, sien "Paranoia" nich. De christlich Gloov is keen Kinnerspill. De will den ganzen Kierl, de ganze Fruu för sik.

Wieldat jümmer to licht seggt ward, dat Edvard Munk nich all Tassen in'n Schrank harr, will ik mi nu ierst maal de Person Munk und denn dat Bild vun de süüke Deern towennen.

Lang heff ik in mien Wöörbäuker na Wöör söcht: Ik bliev bi "Wahnsinn un Kunst". So as Middveerziger steckt Munch in en depes swattes Lock. In't Utland laavt se ehm al as Kunstmaler vun de Tokunft. In sien Heimaat Norwegen gellt hei as en Smeerfink un Psychopath.

Sien Mudder un Süster Sophie starven fröh an Lungensüük. Hei is mit Mathilde Larsen verlaavt. Se kriegen sik jümmer öfter in de Wull. Een Striet ennt mit en Schuss ut en Pistool. De Middelfinger vun Munchs linke Hand blifft verkröppt.

Sien Süster Laura kümmt in't Dullhuus. Edvard Munch is bang, sülfst ok süük in'n Brägen to warden. Hei spöört en Dämon in sik. Hei maalt gegen Angst un Vertwieveln gegenan. Sien Biller wiesen sien Binnerstes. Se sünd en Oort Daagbook. Twei Kuren in dat düütsches Oostseebad Warnemünd schallen Pööschen (Linderung) bringen. Dat Gegendeil passeert. Hei ward jümmer miehr en Süper.

n'n Harvst 1908 kümmt de Tosamenbrook. Hei lett sik wegen Paranoia, en lege Süük in'n Kopp, in en Dullhuus in Kobenhagen inlevern. Dat Afwennen vun de Superie is brutal. Na negen Maande verlött hei de Klappsmöhl as dröge Alkoholiker — un hei blifft dröög.


De St.-Olavs-Orden

Doch Munch weit, sien Dämonen köönt alltiet wedderkamen. De Pries för sien nieges Leven is hooch. Hei geiht trüüch na Norwegen, maalt as een vun Düvel Besette un lett kuum Minschen an sik ran. Sien Biller sünd sien Kinner. Munch kriggt den norwegschen Sankt-Olavs-Orden. Hei is nu en "Weltstar". För sien Landslüüd aver blifft he en grilligen Sünnerklaus.

Nu en Blick trüüch to Christian Kogl. De maalt akraat, wat hei bi de Deern süht. De Maler richten sik na de Natuur un laten Geföhl un Ideale buten vör. En grote Rull speelt dat Licht, dat vun dat Maalte utgeiht. Disse Maalwies sette Munch sik towedder. Hei sette de Grundsätte vun den Expressionismus gegen den Impressionismus.

De Expressionismus ward in de ierst Hälft vun't 20. Johrhunnert de Wies för de Maler to malen. Dat Teel liggt in disse Maalwies dorin, den Ankieker sien Geföhl antospreken un ehm binnersiets to beröhren, ja, to verschrecken. De Künstler drückt bi disse Maalwies sien Föhlen över dat Maalte ut.

Typisch is de friee Ümgang mit de Farv. Öftins ward unmischte Farv updragen. Ok mit de Form geiht de Maler riev üm. Bi en Bild lett de Maler Nevensaken sogoor weg. De Perspektiv, maal en groot Erfinnen bi Teiken un Malen, ward aflööst.
Wieldat nich so wennt is, en expressschonistisch Bild antoseihn, föhr ik den Leser maal koort dörch dat Bild.

De ünnre Hälft vun dat Bild ward vun Gegenstänn utfüllt. Links in dat Bild lett sik en Kommodeneck mit lütte Medezinbuddel erkennen. Up de rechte Siet sieht een en Finstervörhang un en lütten Disch mit en halfvulles Glas. —

Schreeg in dat Bil raagt en Sessel, in den en roodhorige, na rechts afwennte Deern sitt. Ehr Bavendeil ward vun en övergrotes wittlich Kissen stütt un ehr Ünnerlief ward vun en Deck verhüllt. Neven den Sessel sitt orrer hockt en Fruu deep böögt. De rechte Hand vun de Deern liggt kräfftloos up de Deck, wieldess de linke Hand de Fruu to begegen schient.

De böögte Fru is Munchs Tant, de schon fröh de Rull vun de Mudder in Munchs Familje övernahmen harr, wieldat sien Mudder storven weer.

As Vörreider vun den Expressionismus laten sik bi Munchs Bild "De süüke Deern" alle besünnern Teiken upwiesen. Bi dat Tostannenkamen vun dat Bild hett Munch verschieden Schichten vun Farv verwennt, wieldat hei untofreden weer un sien Vörstellung vun dat Bild in sienen Kopp akraat ümsetten wull. Dörch de Schichtungen ward elkeen Farv schmuddelig, un dat entsteiht keen Primäärfarv. So wiest dat Kissen keine reinen witten Farverscheinungen up. In dat Bildganze hebbt grööngraue Töön de Bavenhand, de dat orangschfarvenen Hoor besünners vörheven.

Dat Bild is somit vull Farv, de Schichtungen geben ehm en griesen Sleier. En Hell- Düster Kontrast heeft — dörch de düstern Töön vun de Dinge un Saken un de hellen Töön vun de Wand und dat Kissen — de bedüden Situation vun de Köpp hervör.

De friee Ümgang mit de Form, typisch för den Expressionismus, ward in dat Bild vun "Dat süüke Kind" dörch undüdliche Ümrisse to'n Bispill vun de Hoor düdlich. Munk beschränkt sik gröttstendeils bloots up de Hauptsaken.

Dat deepe Bekieken vun expressionistisch Biller kann bannig weh daun, so as de Doot vun diene Leevste, wenn hei in dien Familje inbreekt.

Nu kannst den "Schrie" vun Munk, den ik letzt beschreven heff, villicht beder verstahn. Köönt wi de Welt, as Munk se süht, verstahn? Sünd wi mit de Narichten elkeen Avend mit niege Tahlen vun Dode noch kloor, dat to verstahn, wat Terroristen anrichten? — Mi löppt dat schudderig den Rüüch hendaal. Bi mi un woll bi vele vun mien Mitbörger gahn de Schotten daal. Dat Lieden vun de Welt kann nüms drägen. Mütten Minschen bit to'n Wahnsinn piert warden un uns denn in Biller wiesen, in wat för Tieden wi leven un wohen de Weg föhrt?


Munch, Dat Kind un de Doot

Edvard Munch un ok anner Kunstmaler sünd so wat as Profeten. In ehre groten Levenswarke stecken Wohrheiten, de elkeen vun uns sik söken mutt. Wi willt aver mit disse Wohrheiten nix to daun hebben. Un wenn: Ik wies to'n Afsluss poor Munch-Biller. Süht nüms, wenn se gliek wegklickt warden. Ik und du, wi köönt den Doot in uns Leven nich wegklicken.


Vampir



Arbeider hebbt Fieravend



Krüüzigung


Rudi Witzke mit Unnerstütten vun Kathrin Babe

1.2.2015

 


trüch


na baven


na't Flack

na de Startsiet