Ut de Muuskist:
Grimms Märchen op Platt?

van Willi Höfig


Se köönt de Biller per Klick vergröttern. Trüch kaamt Se denn mit den Zurück-Knoop op de Browser-Symboolliest.

De Kinder- und Hausmärchen van Jacob un Wilhelm Grimm (KHM, toeerst 1812) sünd in över 160 Spraken översett worrn. Gifft dat ok 'ne plattdüütsche Utgaav? De Antwoort is nee. Un för dat Worüm warrt di 'n eenfachen Grund seggt: In de letzte Utgaav sünd al 17 Texten fuurtsens up Platt schreven. Se sünd man blots nich so in de Künn as de hoochdüütschen Stücken. Schneewittchen, dat kennt elkeen; man weet ji ok, dat de Grimms Sneewittchen schreven harrn? un dat is nu klor en plattdüütsch Woort. Twee van de "Dialekt"-Texten kennt de heele Werlt: Von dem Fischer un syner Fru (KHM 19) un Von dem Machandelboom (KHM 47). Upschreven worrn se van Philipp Otto Runge, de Maler weer un in Wolgast (Vörpommern) leven dee. He hett blots disse twee Stücken bistüert, man för de Grimms weern dat glieks twee Bispelen daarför, wo en Märchen utsehn schull. Dat lohnt sik, de beeden Geschichten maal wedder to lesen. —


Von dem Fischer un syner Fru. Tekning van Otto Ubbelohde

Un wokeen kennt de restlichen 15? Un wat is dat för'n Platt, wo de in schreven sünd? De Bröder Grimm weren in Hessen upwussen, se keemen to't Platt över de Spraakwetenschap un sproken dat nich sülven. Un wi weet hüüt ok: De plattdüütschen Texten kemen nich van Buern un Arbeiders, de elkeen Dag Platt snackt. Dat weer de Landadel, de de Bröder bi't Sammeln helpen dee, de Familie Droste-Hülshoff ut't Mönsterland (4 pd. Texten) un de Haxthausens ut dat Paderbörnsche un ut'n Suerland (8 pd. Texten). Ene Süster van August von Haxthausen schreev Knoist un sine dre Sühne (KHM 138) up un August stüer dat de Bröder to:

Twisken Werrel un Soist (Werl und Soest), do wuhnde 'n Mann, un de hede Knoist, de hadde dre Sühne, de eene was blind, de annre was lahm un de dridde was splenternacket. Do giengen se mol öwer Feld, do sehen se eenen Hasen. De blinne, de schöt em, de lahme, de fienk em, de nackede, de stak em in de Tasken. Do käimen se für en groot allmächtig Waater, do wuren dre Schippe uppe, dat eene, dat rann, dat annre, dat sank, dat dridde, do was keen Buoden inne. Wo keen Buoden inne was, do giengen se olle dre inne. Do käimen se an eenen allmächtig grooten Walle (Wald), do was en groot allmächtig Boom inne, in den Boom was eene allmächtig groote Kapelle, in de Kapelle was een hageböcken Köster un en bußboomen Pastoer, de deelden dat Wiggewaater mit Knuopeln uit.

Sielig is de Mann,
de den Wiggewaater entlaupen kann.


Eerste Utgaav mit Anmarken in Jacob un Wilhelm Grimm ehre Handschriften. Klick up to'n Vergröttern!

Un ok van Haxthausen, ditmal ut Paderborn, Dat Mäken von Brakel:

Et gien mal 'n Mäken von Brakel na de sünt Annen Kapellen uner de Hinnenborg, un weil et gierne 'n Mann heven wulle un ock meinde, et wäre süs neimes in de Kapellen, sau sank et
"O hilge sünte Anne,
help mi doch bald tom Manne.
Du kennst 'n ja wull:
He wuhnt var'm Suttmerdore,
hed gele Hore:
du kennst'n ja wull."

De Köster stand awerst hünner de Altare un höre dat, da rep he mit 'ner gans schrögerigen Stimme "du kriggst 'n nig, du kriggst 'n nig." Dat Mäken awerst meinde, dat Marienkinneken, dat bie de Mudder Anne steiht, hedde üm dat to ropen, da wor et beuse un reip "pepperlepep, dumme Blae, halt de Schnuten un lat de Möhme kühren (die Mutter reden)."


Dat Mäken von Brakel, Tekning van Otto Ubbelohde

Nu warrt dat nich elkeen van us' Lesers för'n Märchen hollen. Dat is allerbest 'n Dööntken, amenn blots 'n Witz. Man de Saak is doch 'n beten horig. Dat Mäken van Brakel is en egen Typ van Vertellsel (ATU 1476 A, Prayer to Christ Child's Mother), düütsch Der gefoppte Beter, un wenn wi The Types of International Folktales van Hans-Jörg Uther upslagen doot, denn stellt sick rut, wat dat hunnerte van disse Geschichten gifft, all mit Ünnerscheed un all mit desülvige Plie. De lütte Geschicht warrt in Lettland so goot as in Mexico vertellt, in Polen, in Spanien un in de heele Werlt.

Nich all de plattdüütschen KHM-Texten sünd van de dore Oort. Dat gifft ok richtig lange Märchen, as wi dat wennt sünd, De Gaudeif un sien Meester (KHM 68, dat harr Jenny von Droste-Hülshoff upschreven, de öllere Süster van Anette, de Dichtersche), of Ferenand getrü un Ferenand ungetrü (KHM 126), De drei schwatten Prinzessinnen (KHM 400) un 'ne heele Reeg van fidele un trurige Geschichten, de ik hier nich afdrucken kann, wiel se to lang sünd. De drei Vügelkens (opschreven van Ludowine von Haxthausen in de Rebeet van Corvey) is meist liek as de Machandelboom, den hefft wi al nöömt. Ok hier gifft dat en Dodenvagel, de stiggt in de Lucht un singt, dat alle Werlt van dat Verbreken hören kann:

tom Daude bereit,
up witern Bescheid
tom Lilienstrus:
wacker Junge, bist du's?

un to'n Enn:

De Möhme sitt allein
Wol in dat Kerkerlein.
O Künig, edeles Blod,
dat sind dine Kinner god.
De falsken Süstern beide
De dehen de Kinnerkes Leide,
Wol in des Waters Grund,
Wo se de Fisker fund.


Von dem Machandelboom, Tekning ut de Tiet

Verstahn laat sik de Vers in'n Suus un op'n Stutz nich, man se sett sik in di fast un du kannst se nich wedder vergeten. Mi güng dat so, ik heff disse un annere Märchen-Versen nu al mien heelet Leven in'n Kopp. Nich all van de Geschichten geiht goot ut. De Söhn van en armen Fischer will de dree swatten Prinzessinnen erlösen, man de Saak geiht scheep: "Do givt et en Gekriesk in't ganse Schloß, un he sprank noh ut dat Fenster un terbrack dat Been, un dat Schloß sunk wier in de Grunde, de Berg was wier to, un nümmes wust, wo et west was." De Jung hett noch Glück harrt, mehrstendeels warrt de Burssen, de daar nich mit klaar kümmt, för alle Tieden to Steen.

De Bröder Grimm harrn ehr Märchenbook mit teihn Kinderlegenden afsloten, un daar is ok eene plattdüütsche bi: De Rose (KL 3, wedder von Haxthausens ut Paderborn).

Et was mal eine arme Frugge, de hadde twei Kinner; dat jungeste moste olle Dage in en Wald gohn un Holt halen. Asset nu mal ganz wiet söken geit, kam so en klein Kind, dat was awerst ganz wacker to em un holp flietig Holt lesen un drog et auck bis für dat Hus; dann was et awerst, eh en Augenschlägsken vergienk, verswunnen. Dat Kind vertelde et siner Moder, de wul et awerst nig glöwen. Up et lest brochte et en Rause (Rose) mit un vertelde, dat schöne Kind hädde em deise Rause gieven un hädde em sägt, wenn de Rause upblöhet wär, dann wull et wier kommen. De Moder stellte de Rause in't Water. Einen Morgen kam dat Kind gar nig ut dem Bedde, de Moder gink to dem Bedde hen un fund das Kind daude (tot); et lag awerst ganz anmotik. Un de Rause was den sulftigen Morgen upblöhet.

Noch eene van de Geschichten ut de Grimms ehr Book is hüüt in de heele Werlt bekannt, liekers in hochdüütsch: Der Hase und der Igel (KHM 187). Dat Stück harr Wilhelm Grimm van een van siene Helpers tostüert kregen, Carl Georg Firnhaber in Kassel; man dat weer al druckt wesen, in't Hannoversche Volksblatt as Dat Wettlopen tüschen den Hasen un den Swinegel up de lüttje Heide bi Buxtehude. De Schrieversmann weer de Journalist Wilhelm Christian Schröder (1808-78). De Geschicht warrt ok hüüt noch jümmer wedder upleggt, mehrstendeels as Kinnerbook mit de Biller van Gustav Süs, daar hefft wi annerdaags al över snackt ("Ik bün al hier!").

Ene Geschicht weddertofinnen, de een as Kind hört of leest hett, Grimms Märchen uptoslagen un daar ne Stunn in to lesen, dat kunn dat woll weert wesen.


Wilhelm (li.) un Jacob Grimm. Foto van Hermann Biow 1847


Översicht över de Muuskist
30.10.2016

trüch


na baven


na't Flack

na de Startsiet