Bruuk
to Oostern: Eier un mehr
vun Antje Heßler
De Biller wiest Oostereier ut Antje Heßlers
Sammlung vun Volkskunst-Eier ut alle Welt. Se köönt de Biller
per Klick vergröttern. Torüch geiht dat denn mit den Zurück-Knoop
op de Browser-Symboolliest
Wenn wi hüdigendaags uns Wahnung mit Gröön vun de Barken
smuck maakt un an de Barkentelgen bemalte Eier hängt, fraagt wi
nich woso wi dat maakt. Dat is Oostern, un to Oostern maakt wi dat.
Wi versteekt ok noch Hasen ut Schokolaad un bunte Eier. Dorbi is doch
Oostern egentlich en christlich Fest, dat Fest vun dat Opstahn vun Jesus.
Vörgänger vun dat christliche Oosterfest sünd de Fröhjohrsfesten,
de in de Gegenden nördlich vun de Alpen fiert wöörn.
Fröhjohr weer för all Minschen un de Leevwesen so en grote
Freud, de Natuur weer wedder waken. Överall reeg sik Leven. De
Wischen, Feller un de Woold weern upwaakt, de Winterslaap weer vörbi.
Dat weer nich mehr so kolt un düster. De Sünn schien warm
un de Wischen weern wedder gröön. De lütten Blööm
steken ehr Köpp ut de Eer, de Vagels sungen ehr Leed, dat weer
en reine Freud to leven. Un dorto höör ok dat Ei. In dat Ei
steek Leven!
An'n Anfang: Dat Ei
De Minschen hebbt al ümmer groot Upmarken för dat Ei hat.
Weer dat villicht de vullkamen Form? Ut dat Ei keem Leven. Dor hebbt
sik de Minschen al ümmer ehr Gedanken över maakt, dat regte
ehr Phantasie an. Al in vörchristliche Tieden wöör dat
Ei besünnere Kräfte tospraken. Dat Ei stünn för
dat Entstahn vun Leven. In mennig Gegenden meen man sogor, dat Ei weer
för dat Entstahn vun de Welt to sehn. Dat güllen Schöpfungsei
waart ok in dat hillig Book vun Finnland, de "Kalevala", nöömt.
In den Bruuk vun vele Völker hett dat Ei sien groot Bedüden.
De Doden kregen en Ei mit in't Graff. Dat sull Höpen un Spies för
en Wiederleven sien. Ok wöör dat Ei as Bigaav bi en Niebu
as Opper geven. Dat weer Anstell för wat Lebenniges. In de Grundmuurn
vun vele Hüüs hett man Schellen vun Eier funnen. Un nich blots
bi uns in Europa. Düsse Fundsaken seggt uns, dat de Minschen al
ümmer an de Heelkraft vun dat Ei glöövt hebbt. Düsse
Fundstücke weern meisttiets rot farvt.
Dörch al düsse symbolischen Bedüden weer dat Ei en wichtig
"Heel- un Afwehrmiddel". Ditt ole Denken is vun de Christen
övernahmen woorn. Wenn man denn vun dat an Karfriedag vör
Oostern legte "Antlaßei" höört, dat Gesundheit
spennen sall.
Dat "Antlaßei" weer oft ok de letzt Afgaav, de den
Lehnherren as Stüürn tahlt wöörn. De Naturalien
weern in Winter opbruukt woorn. Dat letzte Ei, dat "Antlaßei",
weer rot farvt.
As düsse Afgaven an den Lehnherren nich mehr nödig weern,
hett man de farvten Eier as Geschenk bibehollen. Hier is wull de Wöttel
för dat Eierschenken to söken.
De Antlaßdag weer bit in't 13. Jahrhunnert de Grööndünnersdag.
An düssen Dag weern ok de Kirchenstrafen to Enn, de utslaten Lüüd
vun de Gemeen kunnen wedder an de Mess deelnehmen.
As "Afwehrtöver" gellen in Oosteuropa de Schellen vun
de roden Eier, de man an't Oosterfest vertehrt harr. Wenn man düsse
Schellen över dat Dack smeet, harr man Schutz vör böse
Geister. Ok sullen de in't Feld vergravten roden Eier de Oorn vör
Blitz un Hagel schütten.
Dat groot Bedüden vun dat Ei in den Bruuk vun Oostern bi vele
Völker mutt man wull in de Fruchtborkeit söken. Dat Ei hett
as Symbol för dat Leven in vörchristliche Tieden bi de Fröhjohrsfiern
en groot Rull speelt. Dat Ei as Anfang vun't Leven sull bi Minsch, Deerten
un Planten de Levenskraft gröter maken. Dat Ingraven vun Eier up
dat Feld, or dat Ei, dat över dat Feld in de Luft
smeten warrt, all dat sull dat Wassen beter maken. In Finnland harr
de Buur bi't Utseien vun de Saat en Ei in de Tasch. Ok dat sull hölpen.
Uphängte Eier in de Veehställ sull mehr junges Veeh geven.
Wenn dat Veeh to'n eersten Mal up de Wied dreven wöör, streute
man Eierschellen up den Weg.
Ok de Minsch meen, dat dat Ei för em en groot Bedüden harr.
Dat drück sik in dat Warven üm sien Leevste ut. Noch na den
tweten Weltkrieg hebbt Verleevte sik in Mardörp (Hessen) Eier schenkt.
De Eier weern beschreven ("Lettern-Eier"). An 2. Oosterdag
müss de Jungkerl mit 12 schöön smückte Eier an't
Finster vun sien Leevste gahn. Nehm se de Eier, harr se dat
Warven annahmen. Dat Beschrieven vun de Eier ist hüüt noch
Bruuk in dat Wendland, Hessen un de Lausitz. De Bruuk warrt pleegt un
niege Kunstelemente kaamt dorto.
De Eiergaav an den Leevsten up den Oosterspaziergang is ok noch in
anner Lannen vun Europa bekannt. Dat geiht wull up den vörchristlichen
Bruuk torüch.
Ut Estland kennt man dat Söken vun Vageleier. Dat Poor güng
to Oostern tohoop to'n Söken. Hier is villicht de Ursaak för
dat Eiersöken to finnen.
De Wettkämpf in de Oostertiet sullen ok de Fruchtborkeit helpen.
Dat Wettlopen möök de Jungkerls stark. Ut de Tiet stammt seker
de Eierwettspele to Oostern: Eierlopen, Eierkicken or Eierticken, Eierrullen
un Eierlesen.
Vun Oosterfüer bet Dööpwater
Bitlang hebbt wi blots vun dat Ei as Oosterei snackt. Dat Bruukdoom
to Oostern is ok noch in anner Begeven to finnen, to'n Bispeel dat Oosterfüer.
Dat Oosterfüer warrt noch in Sleswig-Holsteen, Nedersachsen, Westfalen,
Hessen un Brandenborg pleegt. Ok in Däänmark un Öösterriek
gifft dat noch dat Oosterfüer in de Dörper. Dat Oosterfüer
geiht wiet in de vörchristliche Tiet torüch. Dat Füer
weer dat Evenbild vun de Sünn un wies Licht un Kraft. Wenn Dag
un Nacht gliek lang weern, wöör dat Füer anmaakt. Man
hööp up en gesund Johr för Minsch un Deerten un up en
gode Oorn. Strohpoppen, de den Winter un dat Böse
dorstellen deen, wöörn in dat Oosterfüer verbrennt. Nu
weer de Winter un dat Böse vörbi. Dat Springen dörch
dat Füer bedüüd Glück. Je höger een dörch
dat Füer sprung, je höger wöör in Sommer dat Korn
wassen. Wenn man bi den Sprung hinfull, weer dat en böös Vörteken.
Mit de Asch vun dat Füer möken de Kinner sik dat Gesicht swart.
De Menen weer, dat se denn dat hele Johr vun Süükdoom verschont
bleven.
En besonnere Form vun Oosterfüer sünd de Oosterrööd.
In de Gegend vun Pyrmont wöörn de Rööd mit Stroh
ümwickelt, ansteken un den Barg daal rullt. De Rööd hett
man as Sünnenrööd düüdt. Ok dat sull to en
gode Oorn verhelpen.
En anner Sinnbild för dat Leven, dat in den Bruuk to Oostern en
Rull speelt, is dat Oosterwater. Blots dat Water vun en Quell oder en
Beek is Oosterwater. Junge Deerns müssen ohn en Wort to snacken
an Oostersünndagmorgen dat Oosterwater vun en Quell schöppen.
Dat Oosterwater harr denn för en Johr Heelkraft. Ok up den Weg
na Huus dörfen se keen Wort snacken, denn weer de Heelkraft vörbi.
Up den Weg versöchen de Jungs ümmer de Deerns to'n Snacken
to bringen. Denn weer dat blots noch Quasselwater. Dat Water sull junge
Deerns smuck maken un gegen Huutsüük un Untüüg in
Huus un Goorn helpen.
Vun Ungarn un Oostpreußen vertellt man, dat de Jungs an Oostersünndagmoorn
ehr Leevste mit Water besprütten. De Deerns müssen sik denn
mit en rodes Ei frieköpen.
Mit dat Schöppen vun Oosterwater bringt man dat Smücken vun
Soot un Quelln in Tosamenhang. In'n Süden vun Düütschland,
in de fränkische Schwiez, warrt de Soot mit Blömen un Grööntüch
bekränzt. Dat is al en Touristenatraktion woorn.
Ok
in vörchristliche Tied geiht de Bruuk vun Smackoostern oder Stiepen
torüch. Dor maken sik de Kinner en Oosterrood to'n Smacken (= slaan),
de weer ut Barken-, Hassel- oder Wicheltelgen. De Telgen müssen
gröön sien, dormit ehr Kraft up den Verjacksten översprung.
As Opper söchen de Kinner sik am leevsten Onkel un Tante oder Opa
un Oma ut. De müssen sik denn mit Oostereier frieköpen. Bi't
Smacken seggt de Kinner Sprüche up.
"Stiep, stiep, Oosterei,
giffst du mi keen Oosterei,
stiep ik di dat Hemd entwei."
Düsse Bruuk hett enen depen Sinn. De Rood is as Levensboom to
verstahn, de Kraft spennen sall. In den christlichen Oosterbruuk hett
man Palmentwieg nahmen, de "Palmenpaasch"=
Oosterpalm.
En vörchristlichen Bruuk is ok noch dat Begahn un dat Ümrieden
vun de Feller. Ok dat sall wedder de Fruchborkeit helpen. De Nahfolger
is de Ooster-Prozession oder dat Oosterrieden in de Lausitz.
Nu kaamt wi to den Naam "Oostern" för dat Fröhjohrsfest.
Volkskundler hebbt dat Verehren vun de germanische Göttin Ostara
dormit in Tosamenhang bröcht. En anner Düden meent, dat dat
"albae paschales" vun dat fränkischen Kirchenlatiensch,
d.h. de Gottsdeenst för de niegboorn Kinner in ehr witte Dööpkledaasch,
to dat Woort "Oostern" bidragen hett. "Albae" (latiensch
albus = witt) betekent dat Morgenrood, dat Anbreken vun den Dag; in't
Germaansche översett heet dat anstro, Mehrtall Ostarum
= Ostern.
Siet dat 8. Johrhunnert warrd de Maand April as de ostermanoth (=
Oostermaand) nöömt.
Dat gifft wull kuum en Johrestied, wo so veel Bruuk begäng bleven
is. Dat hebbt wi de vörsichtige Övernahm vun den vörchristlichen
Bruuk dörch de Christianiseerung to verdanken.
Nu noch wat vun den christlichen Bruuk, de mit de Fastentied anfangt
un mit den Volksgloven in Verbinnung steiht. So de Palmpaasch, de Oosterkerz,
de Waterwieh un dat Ei.
De Palmpaasch (= Oosterpalm) geiht up den Intog vun Jesus na Jerusalem
torüch. "Die Menge ging ihm mit Palmenzweigen entgegen."
De Palmtelgen hebbt den Palmsünndag den Naam geven. Wieldat dat
in uns Lannen keen Palmen geev, hebbt de Minschen eenfach Wicheltelgen,
Buchsboom, Barken un Hasselnuttelgen to en smucken Buschen bunnen un
mit bunte Bänner, Eierkeden, Harten un Krüzen un Appeln, Brezeln
un Backwark (Gebildbrote) smuck maakt. Dat weer de reinste Wettstriet
in de Dörper. An Palmsünndag
wöör de Busch (Palmbusch) in de Kirch bröcht. Dor wöör
he denn wieht. De Dräger vun den Busch gell as unverwundbor. De
Bruuk is noch hüüt in kathoolsche Gegenden antodrepen.
Mit de Tied sünd ut düssen Bruuk ünnerscheedlich Buschen
entstahn. In Norddüütschland waart Harken un Bessen mit bunte
Bänner, Eier un allerhand Grööntüüch smuck
maakt un vör de Döör stellt. Düsse "Palmpaasch"
sall böse Geister un Unglück vun de Hüser afhollen. Ok
verspreekt man sik vun düsse Buschen Segen un Fruchtborkeit. Hier
is wedder de Verbinnung to den vörchristlichen Bruuk to marken.
De Oosterkerz kann man mit dat vörchristliche Oosterfüer
in Tosamenhang bringen. Dat Oosterfüer waart in kathoolsche Gegend
vör de Kirch to Oostern
anmaakt un vun den Prester wieht. An dat Füer hebbt de Minschen
denn ehr Oosterkerz ansteken un mit to Messe nahmen. De Kerz hebbt vele
Minschen mit na Huus nahmen. Se sull gegen Not un Süük helpen.
In de Oosternacht waart ok dat Dööpwater wieht. Vun dütt
Water dörfen sik de Lüüd wat mit na Huus nehmen. Ok dat
sull gegen Süük helpen un för dat Huus Segen bringen.
Dor hebbt wi wedder Kontakt to dat Schöppen vun Oosterwater.
In kathoolsche Gemeenden warrt op den Kirchgang to Oostern ok noch Oosterspiesen,
Schinken, Eier un Oosterfladen in enen Wiekorv in de Kirch dragen. Na
den Kirchgang waard dat an de Huusgemeenschop utdeelt.
Vun dat Oostersingen mutt ok noch snackt warrn. De Kinner gaht vun
Huus to Huus un singt. Dorför kriegt se Eier un Gebildbrote, meisttiets
dat Oosterlamm ut Deeg oder Zuckerwark.
Wokeen kriegt den Eier-Job?
Dat gröttst Bedüden in Oosterbruuk hett aver ümmer noch
dat bunt farvte Oosterei. Ehrdat wi uns nu aver neger mit dat Oosterei
un dat Anmalen vun dat Ei befaat, stellt sik noch de Fraag: Wokeen bringt
egentlich de Oostereier? Ehrdat de Haas de Hauptbringer weer, geev dat
in de verscheeden Länner verscheeden Bringer. De Voß möök
düsse Arbeit in vele Gegenden: Oostfreesland, Westfalen, Böhmen,
Bayern, Thüringen un ok in Sleswig-Holsteen. To de Bringer höört
ok de Aadboor, de Kuckuck un in Fulda de Palmesel. Seker giff dat noch
mehr.
En
Tofall sall vör 300 Johr den Hasen sien Arbeit vermaakt hebben.
Een Bäcker ut Bayern harr bi't Backen vun Gebildbroten dat
Oosterlamm Pech. In den Backaven sünd em de Lämmer
ut de Form lopen. Se segen meist ut as lütte Hasen. De Kinner hebbt
sik to düsse Gebildbrote freut un siet de Tied wöör dat
Mood, to Oostern lütte Hasen to backen. Dat duur ok gor nich lang,
dor harr de Schokoladenindustrie de Hasenform övernahmen. De Haas
harr aver al ümmer wegen sien Fruchtborkeit en groot Ansehn. So
kann man sik goot verklaarn, dat he to'n Eierlieferanten woor is. Denn
kreeg he noch för de Eier en Kiep up den Rüüch un de
Oosterhaas weer trecht. Nu freut sik jedeen Johr Groot un Lütt
to den Oosterhasen.
|