Dat Kruut för'n Christmaand:
De Mandel

vun Anke Nissen

Semen Amygdali, Familie Rosaceae

 

 

Anner Namen:

 

 

Sorten: Krachmandeln, Knackmandeln,
sööt Mandeln = Amygdalae dulces
bitter Mandel = Amygdalae amarae
Sammelt warrt:
Samen, Kerne = Semen Amygdali

Warrt bruukt:

  • to'n Backen, för sööt Spiesen
  • As Mandelmelk
  • As Mandelkleie (Farina Amygdalarum)
  • Sööt Mandelöl (Oleum Amygdalarum)
De Mandelboom is in Zentral- un Vorderasien to Huus. De Blöden kaamt vör de Bleder rut un sünd schöön rosa-root.

 

Mandelkleie

Wenn ut söte Mandeln dat fette Öl rutpreßt worrn is, denn blifft de Mandelkleie na. Se warrt gern bruukt in de Kosmetik, as Seep, as mild Waschmittel bi empfindlich Huut.
So warrt anwennt:

  • Mandelkleie mit wenig Water updragen.
  • Drögen laten.
  • Mit kloor Water afwaschen.
  • To'n Sluß noch en beten Huutcreme inmasseern.

Mandelöl...

...is klor, geel, ahn Geruch un smeckt mild ölig. Indrögen deit Mandelöl nich.
Warrt bruukt:

  • bi Ohrpien, to'n Indrüppeln in't Ohr.
  • To'n Inrieven bi answollen Mandeln. Dorto maakt man dat Öl up'n Eetlöpel en beten warm.
  • In Salven un anner kosmetisch Krems. In Cold-Cream is Mandelöl de Haupt-Bestanddeel.

En vullwertig Ersatz för't Mandelöl is dat Pfirsich-Kern-Öl. Beide Öle sünd sik gliek.

Mandelmelk

Vun Sööt Mandeln warrt de Huut aftrocken, denn warrt se reven orrer in enen Mörser tweistött.
Dor warrt Water to geven.
Disse Mandelmelk warrt gern kranke Kinner to drinken geven. Dat sall se kräftig maken, stärken.


Bittermandelöl

Ut Bittermandeln warrt dat Ätherisch Bittermandelöl un Bittermandelwater herstellt.
Bestanddeel vun't de Bittermandel is tosätzlich dat Amygdalin. Dat spalt sik in Blausäure un Traubenzucker, dorüm sull de Minsch nich to vele Bittermandeln eten!!!

MarzipanRoh-Marzipan

Wenn een an Mandeln denkt, un wenn een in Lübeck tohuus is, denn geiht dat gor nich anners, denn mütt een vun Marzipan vertellen.

Ik heff mal tokeken, bi Niederegger, as dat maakt wörr, dit wunnerbor Produkt, dat Marzipan nöömt warrt. Grote runde Kopperschalen wörrn mit Mandeln (enthülst) un Zucker (Zuckerhüte) füllt und denn dörchstampft un dörchstampft un dörchstampft, later denn dörchkneet un dörchkneet, un dörchkneet ——— un an'n End weer't Marzipan. Woveel Mandeln nahmen warrt un woveel Zucker dor denn to kümmt, dat is geheem, dat warrt nich verraden.

Een mütt dorvun utgahn, dat de Lübecker dat Marzipan nich erfunnen hebbt, Wo kunnen se ok? Hier wasst keen Mandeln.
Man, dat gifft so'n feine Geschicht:

In Lübeck wörr Handel dreven, mit Solt, mit roden Wien, man ok mit Mandeln. As nu de Dään uns' Stadt mal belagert harr — he weer scharp up disse schöne un rieke Stadt — dor wörr so bilütten dat Eten knapp. Up den Böhn vun enen Spieker, dor funnen sik noch en groten Hümpel Mandeln un en Hümpel Zucker. Dor hebbt de Lübecker den Kraam tohoopröögt — un so Marzipan erfunnen.

In fröher Tieden is Marzipan In Lübeck in Afteken herstellt worrn un in heel lütte Portionen as Mittel to'n Stärken un as Mittel gegen Magen-Besweer verköfft worrn.
"Es vermehrt das Rückenmark und das Gehirn, macht den Körper fett un ernährt ihn in hohem Maße" — so schreev al de persisch Arzt Rhazes (850 — 923).
In Lübeck is vun "Martzaphaen" to'n eersten Mal 1581 in en Afteken-Reken to lesen.

Thomas Mann schrifft vun Marzipan as "Haremskonfekt".
Ik kunn mi goot vörstellen, dat Marzipan in'n Orient erfunnen worrn is, dor harrn se Mandeln, dor harrn se Zucker, orrer Honig.

För mi is dat ene hübsche Vörstellung, dat Marzipan villicht över Venedig na hier kamen is. Venedig hett veel mit den Orient Handel dreven. Un de Naam "Marci panis" bedüüdt "Broot des Markus", Markusbrot. Wi weern kortens en poor Daag in Venedig, un wi hebbt sehn, dat dor veel Markusbrot in de Schaufenster anbaden warrt.
Otto Anthes schrifft vun enen Lübecker Bäckergesellen, de in siene Wanderjohren na Venedig keem un dor lehrt hett, wo dat "Markusbrot" maakt warrt. As he wedder in Lübeck weer, hett he't hier herstellt. Man siene Leevste meen, dat weer veel to sööt. Dor hett he nachtens probeert un probeert, bet he de richtige Mischung faat harr: herb-süß.

Dat warrt seggt, dat de Hillige Franz vun Assisi — he leevt so üm 1200 — al Marzipan gegen sien Lievpien vun ene "Gönnerin" kregen hett.

Franz vun Assisi keem ut ene rieke, gode Familie. As denn mal Krieg weer, wörr Franz infungen un fasthollen, bet Löösgeld för em betahlt weer. In de Tiet hett he sik överleggt: "Dat is nix mit dat Rieksien. Ik will af nu lever arm sien." He hett allens verschenkt un trock dörch de Lannen. Dat warrt seggt, he kunn so fein predigen, dat de Vagels in de Bööm uphollen mit' Singen un em tohören, un de Fisch steken ehre Köpp ut't Waten un hören em ok to. Eten hett Franz blots nach dat, wat de Lüüd em geven hebbt, wat se em schenkt hebbt. Un dat weer villicht nich jümmers dat Best. He kreeg dat mit'n Maag un toletzt wörr he krank.

As dat gor nich goot üm em stünn, dor fünn sik ene Fru, de em hulpen hett: Se geev em ganz lütte Portionen vun Marzipan!

So in de Sößtiger-Johren, dor is mal Haile Selassie — Kaiser vun Abessinien (Äthiopien), Löwe vun Juda, Negus — to Besöök in Dänemark west. Up'n Trüchweg, keem he mit de Iesenbahn dörch Lübeck. Uns' Börgermeister un 'n poor Senatoren stünnen an'n Bahstieg un geven em de Ehr. Se geven em aver ok ene grote, schöne Marzipan-Torte mit uns' Holstentor up. Haile Selassie freu sik, bedank sik un denn suus he wieder na Hamburg.

Johre later weer ene Archäologen-Grupp in Abessinien. Se harrn de Verlööf un kladdern dörch ganz besünner Höhlen. Enen Dag hett Haile Selassie se in sienen Palast inlaadt. Se hebbt geern annahmen, hebbt sik allen ankeken, hebbt staunt över schöne Säle , sünd dörch Gänge gahn un miteens —— dor hüng doch an de Wand — mang all de afrikanischen Kostborkeiten — dor hüng doch dat Lübecker Holstentor! Se bleven stahn, se wunnerwarken. Man denn kennen se dat gau: Dat weer ene Marzipantorte.
Steenhart weer se in de Johren worrn, man se sehg wunnerschöön ut.

En vun uns' Stadtpräsidenten, Gaul hett he heten, de weer recht wat rund, meist kugelig. An sienen 7o. Geburtsdag hett he ene Reed hollen un sä:
"As goden Lübecker müß ik elkeen Dag en beten Marzipan eten. Dat weer mi ene leve Plicht. Man — wenn een dat 70 Johr lang maakt; denn warrt de Figur even so rund un staatsch, as miene nu is."

Mien leef Mann seggt, "Wat en echten Lübecker is, de kriggt 'Entzugserscheinungen', wenn he to lang keen Marzipan eten deit!"



na baven