Horst Wernecke vertellt:

Reisen anno dunnemals


Wenn du vor 500 Johrn hest up Reisen gahn wullt , denn kunnst di an besten glieks in dien egen Wagen setten odder to Foot lopen, denn sowat as 'n fasten Reisekurs mit Peer un Wagen, dat hett dat dunntomol hier baven överhaupt nich geven. Eerst so vun 1602 an wöör 'n regelrechten "Post- un Personenverkehr" vun Hamborg ut dörch de Holsteenschen Lannen över Itzehoe un Rendsborg na Kopenhagcn hen inricht. Dat Ünnernehmen weer rein privat un vun den däänschen König "konzessioneert", wat nix anners heet, as dat de Postkutschers dörch sicn Rebeden — un Sleswig un Holsteen weern dormols däänsch — föhren un överall Passageern befördern dörven.

Keen mit düsse Reiswagens föhrn wull, de kunn sik glieks up 'n poor gefährlich Aventüür instelln. Bi slecht Weder weern wiede Ümweeg wegen Mutt, Matsch, Eerdrutsche, Hoochwater un Windbruch de Regel. Klor ok, dat de Kutschers för Geld 'n beten wieder langs föhrn deen, bloots üm den een odder annern vun sien Huus aftohalen. Een kunn nie nich seggen, wodennig un wanneer een bi sien Teel ankeem. Un wehe, wenn de Kutschers nich dat nödige Schirrwark dorbi harrn, üm Boomstämm odder grote Feldsteen ut den Weg to wuchten, denn kunn so 'n Fohrt vun Hamborg bit Kopenhagcn wull ok 'n ganze Weck duern!

Christian IV. vun Dänemark hett dat öllig in de Brass bröcht, wenn sien Lüüd, in Sünnerheit sien Diplomaten ut de Butenlannen, nicht tiedig an sien Borg kemen, wieldat de Postkutschen in 'n Dutten gahn wöörn. 1624 hett he dorwegen 'n Verornung rutgeven, dat de Postkutschers bloots bi Dag föhrn schulln, dat se sik up de Reis na'n bestimmten Klockenslag vun Karktoorns to richten harrn un dat se blots dor hollen un övernachten dörven, neem 'n Krog mit 'n königlich Schild an de Döör jüm un de Fohrgäst upnehmen kunn.

1653 hett de däänsche König dat ganze Postfuhrwesen levcr in een Hand geven, denn bi de "Konzessioneerten" leep ja wull gor nix tohoop. De eerstmolige "Generalpostmester" Klingenberg, en Koopmann ut Hamborg, hett denn ok 'n wiss Ornung in den Kraam rinbröcht. De Strecken, de regelmäßig eenmol in de Week föhrt warrn schulln, wöörn nau fastleggt. Wo't möglich un nödig weer, wöörn Brüchen un fastere Weeg buut. Ok de Fohrenstiet wöör up dc Minut fastleggt. Dree Daag weer een nu blots noch vun de Elv bit na de däänsche Hauptstadt ünnerwegens.

In jeedeen anliggen Stadt geev dat nu en "Posten", neem du in- odder utstiegen kunnst. Breefen, Paketen un süllm Geld, dat du in en bestimmte Richtung schicken wullst, kunnst du nu bi den Postkutscher loswarrn. De "Taxen", dat heet, de Gebühren för so'n Aart Beförderung, weern nu up 'n Schilling nau fastleggt. Klor, dat sik an son en Placken de Krögers up Övernachtungen inrichten deen, anners harrn wi wull hüüt nicht mehr so veele Hotels "zur Post". Klor ok, dat de grötteren Städer un Residenzen ut de Naverschap so as Kiel, Heide, Friedrichstadt, Preetz, Plön, Eutin un Ollenborg tosehn deen, dat jüm ehr egen Postkutschen so tiedig an de Hauptlinie rankemen, dat de Lüüd 'n Reisansluss harrn.

De Koopmann Klingenberg hett sien "Reise- und Botenpost" so goot organiscert, dat he regelrecht riek dorbi worrn is. 1683 hctt de König düsse Geldquell denn beter een ut sien Farnilje as Tobroot geven wullt. Man Christiart Güldenlöwe — dat wöör seggt, dat de 'n unehlichen Söhn vun den König weer — kunn mit den Kraam nix anfangen, weer mit sien ölben Johrn ja ok noch veels to lütt. Un so is dat gesamte Postwesen mit de Johrn regelrecht verloddert. — Biweglang, de Lübeckers harrn as ole Hanselüüd al vun't Middelöller an jüm ehr egen Post- un Transportweeg in alle Himmelsrichtungen. Deweern up de niegen Kurse gor nich anwiest un hebbt ehr Egenstännigkeit in Postsaken gor bit 1868 dörchhollen kunnt.

De däansche Reispost keem eerst weddcr in Swung, as Frederik de IV. vun 1711 an de Verstaatlichung vun dat Postwesen bedreev. Mit de Tiet geev dat 'n regelrechte Beamtenschap mit Rang, Titels un fasten Lohn. An de Spitz stünnen dree Direktoren, de jüm ehr Postmeesters un Postillions to "instruieren" harrn, wat se to doon un to laten harrn. De Postmeesters, de mehrstendeels ok noch Krögers weern, harrn för't eerste 'n Amtsstuuv to stellen, 'neem een up de Kutsch töben kunn. Breef, Paketen un Wertsennungen wöörn nu ok al een Dag vör de Ankunft vun de Postkutsch annahmen. Recht bald geev dat hier ok Schrievers, de de Kass verwalten un de Böker to föhrn harrn, Boten, de de Post up'n Lannen insammeln un tostellen müssen. Bi't Ut- un Inpacken vun de Biwagens hölpen de sonöömten "Litzenbröder", de Lastendrägers. Överall geev dat nu ok "Kontrollörs", de jüm up de Fingers kckcn. Mit Bedregeree un "Unbotmäßigkeit im Amte" weer dat nu nix mehr.


Diligence-Reiswagen um 1800 rüm

Wenn dat in de Postkontoren nu ok 'n beten wat geregelter togüng, up de Fohrten mit de Postkutschen mutt dat männigmol bannig groff un ützig togahn sien, anners harr Frederik de V. 1762 nich ganz strenge Verornungen över dat Bedregen vun Postillions un Reisegast rutgeven. Dor kunnst du lesen, dat de Postillions dat Kutscheeren sinnig angahn laten schulln. Bruch- un Stückenkutschers harrn den Schaden süllm to betahln un kregen noch 'n Geldstraaf dorto. De Fohrers schulln sik to keen Stünn "berauschen". Sülvst dat Piepsmöken weer up den Kutschbock verbaden. Schulln Passascheers jüm mit "groben Scheltwörtern begegnen", sodennig harr een sik trüchtohollen! Schulln Passascheers jüm gor "thätlich behandeln, so daß sichtbare Kennzeichen vorhanden seyn", so kunn de Postillion den Sünner en "weitere Beförderung" verweigern, bit dat he tofredenstellt weer.

So richtig bequem wöor dat Reisen eerst so bi 1800 rüm. In de Tiet sünd de ersten Schosseen buut worrn, so de vun Rendsborg na Hamborg un de vun Altona na Kiel. Mit de Tiet harr een ok regelrechte Reiswagens, de sonöömten "Diligencen", entwickelt. De harrn al 'n goode Federung, groote Finsterschieben un, wat besünners wichtig weer, dicke Pulsterbänk mit Armlehnen. Twölf Lüüd kunnen dorbinnen ganz bequem dörch de Gegend karjoolt warrn. Man as 1844 de erste Iesenbahn inweiht worrn weer, dor harrn de meisten Kutschen ja ehrn Deenst daan.


Na de Översicht över de Bidrääg
Literatur:
Postgeschichte Schleswig-Holstcins, Peter Jäger.
Herausgeber: Gesellschaft für deutsche Postgeschichte Kiel. Druck: Hamburg 1970
Altona — Geschichte und Geschichten, H.-G. Freitag, H.-W. Engels.
Axel Springer Verlag, Hamburg 1982

30.3.2016


na baven