Horst Wernecke vertellt:

Wunnerwark ut Iesen

De Bronz, de de Urgermanen hier baben vör 3000 Johrn dörch Smölten un Mengeleren vun Kopper un Tinn maken kunnen, döög wull goot för Grapen, Spangen, Fibeln un Ringen, de een ok noch ganz wunnerbor punzen un ziseleern kunn. Se döög avers nicht so goot for harde Speerspitzen, Helmen, Swerten, Strietaxten un Ploogschaarn. Un jüst dat Tüüch bruuk een in de willen Tieden mehr noch as all dat anner.

De Lüüd mutt dat düttohalven dunn as 'n recht Wunnerwark vörkamen sien, as Handwarkers ut'n Süüden jüm 500 Johrn later wiesen kunnen, woans een ut iesenhollige Glimmersteen bi hooge Tempratuurn richtig hardes Metall maken kunn, wat du in'n glöhnigen Tostand to bannig scharpe Wapen smeden kunnst. De kregen bi den ringsten Slag nicht glieks 'n Schart, de een laterhen uttowetzen harr! Bito kunn een dat nödige Erz för de Iesenverhüttung anners as bi dat Kopper 'n halven Meter ünner de Eer in de egen Lannen vörfinnen. So liggt de Fundsteden vun düssen Erzafbu all an de Westscheed vun den holsteenschen "Mittleren Landrücken", neem dat Water in Iestieden ut de Sanders in't platte Land rinlopen dee. De Waterlööp sünd hüüt noch de Quellbeeken vun uns Auen un Flüss.

Rohstuff un Siedlungen hangt tosamen. Klick op to'n Vergröttern!

An so'n moorige Plackens hebbt de Forschers nicht blots dat mehrste Erzvörkamen utkunkeluurt, man ok de mehrsten "Ofensaun" funnen. Ofensaun sünd de iesenholligen Kerne vun de olen "Renn-Füüravens". An de Quellbeeken vun de Eider hett dat an de Sanderscheeden twüschen Bokelholm, Jevenstedt, Osterrönfeld, Rendsborg un Ostenfeld gliek dree Hauptsteden geven, de mit Iesenschlackenstückens man so överseit weern. Ümbi Niemünster, neem de Stör herkamen deit, mutt dat 'n regelrechte Industrie geven hebben, so veel Isenschlackenhümpels sünd dor utklarrt worrn, in Sünnerheit bi Wittorf, Gadeland, Groot Kummerfeld, Bokhorst un Bönebüttel. Norrn vun Pinnbarg, neem de Pinnau un de Bilsbek tohopenlopen doot, hett dat ok massig veel Verhüttungssteden geven. Vör 'n poor Johrn noch hebbts hier son en Placken in de Düpenauwischen bi Halstenbek funnen. Un in de Quellrebeden vun de Alster, anfungen bi Henstedt bit rover na Wakendörp II, Tangstedt, Bargfeld un Elmenhorst un rünner bit Rahlstedt un Tonndörp an de Wandse, sünd de Iesenschlacken jüst so ut den Bodden vörtüüch kamen as an de Becken bi Bad Bramstedt un Schmalfeld.

De Silv "Renn" in dat Woort "Rennfüür" stammt vun den germanschen Utdruck "rinnen" af. Dat bedüüd nix anners as "to'n Lopen bringen". Un jüst dat dee so'n Rennfüür, wenn ok nicht, as een vermoden kann, dat Iesen, nee, dat weern eenzig un alleen de smolten Bimengungen vun de Glimmersteen.

Verhüttung vun Raseniesenerz in Holsteen. Klick op to'n Vergröttern!

Dat ünnerste Enn vun son en Rennfüüraven weer nix anners as 'n runne Kuhl vun 80 cm Breede un Deepde. Up den Bodden legen Sand un Steen. Över de Kuhl harrns 'n runnen Schloot ut Lehm un Ruten upsett, de bit 120 cm hooch weer. In den wöörn vun baben tonööst sparrige un groote Holtkahlenstückens rinsmeten, de öllig 'n Luftschicht friehollen. Jüst an de Stell wöörn vun buten in den Lehmschloot Löcker rinbohrt, dormit de Aven Tooch harr. Up de sparrige Schicht keem denn 'n Gemeng vun Raseniesenerz un lüttere Holtkahlenstückens. Sodraad de Glimmerslippens mang de Kahlen legen, hebbt de Lüüd dat Füür vun ünnen her anbött un dörch Puusten in de Gang hollen. Veel hett dorbi türlich ok de Wind daan. Bi en Hitten vun över 1100 Graad wöör dat Erz de Suurstoff wegnahmen, so dat sik regelrechte swore Iesenkristallen billen kunnen. Düsse Iesenluppens sacken na'n Stootstiet 'n lütt Stück na ünnen un geven mit Sand un Schlacken tohopen 'n höckerigen Kluut af, de "Ofensau". Dat Mehrste vun de Bimengungen leep as Schlackenbrie na de Sieden vun den Schloot. Vun dor kunn een den Schlackenstroom toeerst na ünnen un denn na buten föhren. Klor, dat Iesen in den Kluut wöör reiner.

An düssen Kluut ut Iesen un Schlacken kunnst du blots rankamen, wenn de Schloot tweihaut worrn weer. Denn hett een de Iesenstücken vun de Ofensau avhackt un afklarrt un in Smeedfüürn, de oftins in "Hütten" in de Gang hollen wöörn, noch mehrmols to'n Sweetgloot brocht un jümmers reiner kloppt. Toletzt kunnen de Klumpen denn up Steenambossen to Sweertklingen, Speerspitzen, Strietäxten, Bielen un Ploogschaarn breethamert warrn.

Bild: Albrecht Arnold/Pixelio

Iesen schmäen
van Albert Faske

Dat Erz unner'n Raosen kummp at Iesen ut'n Aomd.
Glaiht inne Esse so lecht at Sünne un Maond.
Wedd haomert, wedd kantet, wedd böget un schlaon.
Wedd faormet tau Saissen un Spaoen.

Wenn däi Schmitt inne Hannen spüttert un stöhnt.
Un däi Vörhaomer up denn Amboss dröhnt.
Wenn üm däi Schwait vör'n Koppe staiht.
Un häi dat gleuhnige Iesen schlait.
Dann wedd klor, wat jedet Kind all wäit:
"Dat Iesen mott man schmäen, solange't is noch häit!"