vun Marlou Lessing

Düt Johr köönt wi mit Glück Polarlichten ok bi uns in Noorddüütschland sehn, wieldat de Sünn so "aktiv" is un "Eruptionen" hett. Wi wunnerwarkt un freit uns — avers wat heet dat, un woans kaamt de Polarlichten egentlich tostann?

De Sünnenwind

De Sünn mit ehr Corona. Bild: Nasa

Toeerst mal mööt wi dorför na uns Sünn kieken. As all Steerns spiet se nich bloots Licht (also elektromagneetsche Strahlung, dat hele Spektrum) in'n Weltruum, sünnern ok Materiaal. Nauer seggt: Atoomkaarns vun Waterstuff, Helium, Kahlenstuff, Stickstuff un anner Atome. Nu sünd Atoomkaarns jümmers positiv laden, un dat's wohr, de mehrsten Deelken vun de Sünn sünd positiv; poor negative Elektronen sünd avers ok dorbi. Un wo veel is dat? 1 Millioon Tunnen per Sekunn. Ja, richtig leest. De Sünn kann sik dat leisten. Se bringt knapp 2.000.000.000.000.000.000.000.000 Millioonen Tunnen op de Waag. Dor kann se noch poor Sekunnen dörchhollen. Un gegen dat, wat anner Steerns rutsleudert, is dat noch bescheiden. — Af un an gifft dat avers Phasen, 'neem de Sünn mehr Sünnenwind rutsmitt as normaal, mennigmaal in heel intensive Swappen, as harr se'n Hickser orr Rülpser. So en Phase weer düssen Harvst.

In de Corona. Bild: Nasa

Düsse so nöömte Sünnenwind flüggt nu in all Richten vun de Sünn weg. Op Draff bröcht dör de physikaalschen Prozesse in de Sünn, suust de Deelken mit 200 bet 2000 km per Sekunn in't Sünnensystem rut, 'neem de Planeten sünd, ok wi. — Se köönt sik vörstelln, dat dat för so'n Deert as den Minschen nich sund ween kann, mit so'n Stroom vun hoochenergetische laden Deelken bombardeert to warrn. Stichwoort Strahlenkreevt, Stichwoort Schäden an't Arvgood. Un ut de Deepden vun't All kaamt noch energieriekere un sworere Atoomkaarns anflagen. Upps, dat klingt nich good...

Dat Eerdmagnetfeld

Op uns Eer hett sik avers dochen dat Leven ganz kregel entwickelt, wieldat de Eer nich bloots en Gesteinsplaneet is, sünnern in sik binnen en groten Karn vun fleten Iesen hett (heel binnen is dat wedder fast — nich vunwegen Küll, dor is dat jümmers noch 6000°C hitt, sünnern vunwegen den enormen Druck). Den Iesenkarn verdankt wi dat, dat de Eer en grote Magnet is — mit ein magneetschen Noord- un Süüdpol nehgbi de geografischen Pole. De so nöömten Magnetfeldlinien (natüürlich sünd dat bloots dachte, symboolsche Linien) loopt in grote Bagens vun'n Noord- na'n Süüdpol un sluut sik binnen in de Eer wedder to Kreise. Magnetfeldlinien sünd slaten Krinken; bloots wat binnen de Eer is, kriegt wi ja nich mit.

Düt Magnetfeld is heel nütt — nich bloots för Kompassnadeln un Toogvagels, as wi glieks seht.

De Lorentzkraft

Nu kümmt noch en nütte Saak uns to Hülp, de so nöömte Lorentzkraft. Elektrische un magneetsche Phänomene sünd deep binnen ehr Natuur verwandt, un dorüm föhlt en laden Deelken ok en Magnetfeld. Op en heel spezielle Wies: Wenn so'n positiv laden Deelken graadut dör so'n Magnetfeld flüggt, un de Feldlinien loopt dorbi vun baven na nerrn dör den Weg vun dat Deelken, denn kann dat nich anners, dat mutt stüttig na linkerhand afbögen — je länger dat duert, je mehr. En negativ laden Deelken wöör dat unwiderstehlich — bookstäävlich magnetisch — na rechts trecken. Wenn en Deelken licht is, warrt dat ok lichter aflenkt; is dat swoor, folgt dat de Kraft minner — liekso, as en Supertanker nich so licht manövreert as en Seiljolle.

De Lorentzkraft as Schema: Dat Gröne is dat Magnetfeld, dat löppt vun baven na nerrn

Avers wi hebbt dat ja mit positive Deelken to doon. Se kaamt also op de Eer to, fangt al vun wieden an, dat Magnetfeld to spören — lang, ehrdat de Eerdatmosphäär anfangt... Se kriegt sachte en Linksdrall, dat Magnetfeld warrt stärker, je nehger se de Eer kaam, de Linksdrall warrt ok stärker... jümmers, jümmers treckt dat de Deelken na links... Sühst al, woans dat ennen deit: Welk Deelken warrt heel un deel vun de Eer aflenkt un fleegt wieder in'n Weltruum; de, de zentraler anflagen kaamt, küselt in so Spiraalbahnen langs de Magnetfeldlinien — un warrt so in Spiralen na de Pole lenkt!

De Sünnenwind kümmt vun links un warrt aflenkt orr na de Pole trocken. Bildquell

In den gröttsten Deel vun de Eerdöverflach kümmt also nich veel vun düsse laden Strahlung an. Dat sünd de bewahnten Flachen, 'neem dat mehrste Leven togang is. Dör unsen magneetschen Mantel is düsse Beriek seker vör de kosmische Strahlung!

Dat Eermagnetfeld (rechterhand) fangt den Sünnenwind af un maakt em unschädlich.
Dorbi warrt dat orrig verfoormt. Bild: Nasa

Dat Polarlicht

Nu hebbt wi de Sünnenwind-Deelken langs de Magnetfeldlinien fein bünnelt un na de Pole föhrt. Hier avers duukt ok de Magnetfeldlinien entslaten af Richt Eerdfastkörper! De Eerdatmosphäär warrt orrig dichter un dichter, je mehr dat op den Eerdenliev togeiht. Un hier entsteiht nu dat egentliche Polarlicht: De laden Deelken vun de Sünn, jümmers noch mit Tempo ünnerwegens, kollideert mit Moleküüln ut de Gashüll vun unsen Planeten. Welk Moleküüln dat sünd, sühst an de Klören vun't Polarlicht. De gröne Klöör — de mehrst to sehn is — stammt vun Suerstuffmoleküüln, de in 100 bet 250 km Hööcht drapen warrt. (Woans kümmt dat Licht tostann? De Sünnenwind sleit bi't Tosamenstötten Elektronen ut de molekulare Hüll, de jumpt torüch un schickt dorbi de molekül-typische Energiedifferenz ut — as elektromagneetsche Strahlung natüürlich, also Licht.) Dat blaag-vigelette Licht kümmt vun Stickstoff; je na de Hööcht kann dat ok rosa ween.

Polarlichten an'n Süüdpol, de so nöömte Aurora australis.
De ringföörmige Zoon is klaar to kennen. Foto: Nasa

Bi düsse Kollisioonen, de so wunnerschöne Siedeneffekte hebbt, warrt de Sünnenwind-Deelken ok orrig utbremst, so dat se nich mehr gefährlich sünd för de Minschen, de an'n Polarkrink leven doot. De intensivste Beriek liggt mang 60° un 70° nöördliche Breed — un spegelverkehrt ok an'n Süüdpol. Bi intensiven Sünnenwind — so as düssen Harvst — köönt de Polarlichten avers ok in ringere Breden recken, heel to uns Freid — wenn wi dat Glück harrn, welk to sehn.

Bild: Wikimedia Commons/Yash Soorma

Hopp, Pol!

Wat de Tokumst bringen warrt, is nich so wiss. In de verleden Johrteihnten is de magneetsche Noordpol munter an't Wannern Richt West. De geograafsche un magneetsche Pol trennt sik also noch mehr. Wetenschaplers sünd vermoden, dat't in de neegsten poor teihndusend Johr en "Polsprung" geven warrt: Noord- un Süüdpol wesselt de Steden. Klingt afaardig, hett dat avers in de Eerdgeschicht al mehrmalen geven. För en (eerdgeschichtlich) korte Tied brickt dat Magnetfeld denn tosamen. Wat denn strahlungsmäßig los is, dat will ik lever nich so nau weten. Man in de Nutied sünd wi schuult un köönt geneten, wat de Natuur so perfekt för uns in Szeen sett!