De Sünnschienkieker in'n Aarnmaand:

De Rootmilan
— Milvus milvus —

Plattdüütsch: Gavelrick, Kikendieb
Orrnung: Griepvagels — Falconiformes
Familje: Havikoordige — Accipitridae
Ünnerfamilje: Milane — Milvinae

55-66 cm

Sien Flünken spannen 160-175-185 cm wiet, de Vagel is ok'n wunnerboren Segelfleger,
düütlich grötter as'n Bussard. De düütschen Gavelricken sünd de gröttsten. Se flegen licht 12 km wiet weg op ehrn Jagdfloog.

800-1000 Gramm

Meist oole Kreihn-, Havik- un Bussardhorsten, aver se buut ok sülven welke.
De Horsten stahn meist in hoge Bööm un warrn mit Plünnen, Popier un Plastik, ok Knaken, Fellstücken un Feddern buut un utpulstert. Bit 1 Meter Dickde.

"chje-chji-chji, chji-chjii-chjie ..."
Oft ok as Trillerroop: "hiäh, hiiiä, glie rie ...".

März/April
Bruut: Eene Bruut, so Mitt April bit Anfang Mai 2- 4 Eier
Bruuttiet: duert bi 30 Daag, Moder mutt bröden, Vadder passt bloots op de Eier, wenn Moder maal kort nich dor is.

De Englänner nöömt em "Red Kite". Dat heet "Roder Draken". Un dat is ja wohr. As'n rootbunte Speeltüügdraken dümpelt un segelt he hooch in de Lüften.
Aver uns Gavelrick is in düsse Tiet denn woll doch 'n typischen Vagel för Düütschland worrn un se schall dat ok blieven, nich? Dorüm is se ok dat ganze Johr schuult.
Op de ganze Welt geev dat üm dat Johr 2000 rüm woll so 22000 Poor Gavelricken, in Europa dorvon 18000 Poore, alleen in Düütschland woll so Stücker 12000 Poore, also över de Hälfte. An levsten sünd se dor, wo dat wiede Wischen un Woter, Wald un Feller gifft.

Noch in dat Johr 1560 hebben in London bannig veel Rootmilanen wahnt un den Affall, de Rotten, de Kakerlaken un al so'n Schiet von de Straten freten. Se sünd richtig totrulich west. Dat weer nau so as mit de Geier in Indien. De lütten Kinner hebbt se sogoor fodert, so as wi hüüt de Aanten fodert, un all Lüü hefft sik över de "Roden Draken" freit. As dat denn mit de Tiet nich mehr noog Affall un Rotten in de Straten geven hett, hebben de Vagels anfungen, op'n Land de lütten Rebhöhner to freten. Ok Fasanen un Höhner weern woll dorbi.
Dat hett de Englänner gor nich passt. Se hefft de scheunen Grieper eenfach afschaten, wo se se funnen hefft. In dat Johr 1905 geef dat in ganz Grootbritannien bloots noch fief Bruutpoore in Wales. Dat weer allens. Dor hett de Königsfamilje de Nootbrems trocken un den Vagel ünner Schuul stellt. 1994 geef dat denn wedder 429 Bruutpoore in Grootbritannien. De engelschen Suldaten hebben immer noch de Opgaav, op de Rootmilan-Bruutpoore höllsch optopassen, dat keeneen ehr Eier klaut oder de Vagels dootscheten deit.

Dat is dormaals Unverstand west. De Lüü hefft dat nich beter wußt.
Aver so wiet dröff dat eenfach hüüt in uns Tiet nich mehr kamen. Wi weten doch Bescheed, wat wichtig de Vagels för de Minschen sünd, nich? Wi möten all oppassen, dat sowat nienich mehr passeern kann.

In'n letzten Juli bün ik wedder in de Oltmark west. Kiefernwald un wiede Wischen, as de Ogen reckt, un mittenin de Fluss, de Biese. Narms in de Welt heff ik so veel Gavelricken sehn as dor. Ik kann mi da gor nich satt an sehn. As Kind al, in de Veertiger Johr, heff ik mi begeistert för de wunnerscheunen Flegers.
Letzt heff ik leest, dat is wohr, wat ik meen:
De meisten Rootmilanen op düsse Welt gifft dat in Sassen-Anhalt, in de Magdeborger Börde, in dat Harzer Vörland un natüürlich in de scheune Oltmark. De Oltmark weer ja al von ole Tieden her dat Hart von de Mark Brandenborg (den Ollen Fritz sien leves Land). Se weer ja de "Ole Mark", aver hüüt höört se to'n Kummer von de Lüü, de nienich to den "ollen Dessauer" höören wulln, to Sassen-Anhalt.

Hier in de Oltmark is een von de scheunsten Griepvagels in Düütschland to Huus.
Kennt ji de Brandenborg-Hymne: "Märkische Heide" mit den Refrain "Steige hoch, du roter Adler, hoch über Sumpf und Sand", . . . . "heil dir, mein Brandenburger Land!", wat geern de Suldaten singen? De rode Aadler, dat is de Rootmilan, uns wunnerschööne Gavelrick.

"Sühst em, wat he dor baben segeln deit? Wat hett he doch för feine Flünken!"
Buur Bruhn wiest op de rootbrune Gavelrick, en Terzel, de dor hooch över de Wisch flegen deit. He lacht över dat ganze Gesicht. "De makt mi keen Schaden!" seggt he. "Mien Vadder hett fröher meent, de Vagel is scharp op uns Höhner, aver dat stimmt nich. Ik heff em maal wiest, wat de Rode för lütte Griepfööt hett. Sooo lütt!" seggt he un wiest mi sien lütten Finger (bloots 5.5 cm breet kann he dormit griepen un toslahn). "Dor kriggt he keen grötteres Diert as'n Amsel, 'n Hamster oder 'ne Rott mit to faten. Un he sleit siene Büüt doch mit siene Krallen doot un ruppt un territt se denn mit sien Snavel."
Ick nick em to: "Recht hest, Buur Bruhn! Is'n scheunen Vagel! Aver segg maal, de hett sien Horst doch al lang hier in'ne Gegend? Heff em doch immer sehn, wenn ik hier west bün."
He lacht: "Ik denk, woll all an twintig Johr, wenn dat noch desülvige is. Dor dröben in de knorrige hoge Eek hett he siene Jungen. Weerst man in März kamen. Dor kunnst se all Daag sehn, de beiden Ollen, op ehren Hochtietsfloog. Un wat se trillern dään!—
Höörst, dor is he wedder, de hoge Roop von Vadder. 'Hiäh, hiiiä, glie rie...! Ik bün dor un heff Foder för de Bagaasch!' schreet he.
Nu kummt ok Moder ran, un kiek maal, wat de Lütten dor baben al för'n langen Hals maken.
Ik gläuv, de köönt nu ok bald flegen, süs fallt se noch ut'n Nest. Un denn geiht dat hier rund, dat kannst woll annehmen. Pass op, nu is Vadder bi'n Horst ankamen. Man, wat jiepert de dor baben!"
"Woveel Junge dat woll sünd?" fraag ik.
"Dat warrst wohr, wenn se losflegen, dor muttst noch beten Gedüür hebben. Villicht morrn, wokeen weet dat woll?"

Annern Dag, as ik morrns to'n Swemmen na den Fluss güng, da höör ik se al schreen. Veer Vagels weern dat nu, de dor segeln. Also, twee Junge sünd in'n Nest west.
Batz, seet de een wedder op'n Boom. So lang wull he woll doch noch nich flegen. Mutt sik eerst noch maal verpusten. Villicht harr he ok Bang för de eegene Kuraasch.
Aver nu keem Moder woll mit'n Muus in Snavel anflagen. Lang hung ehr de Muus-Steert ut'n Hals. Wutsch, da kemen de Lütten ansuustert. "Jiep! Jiepjiep riii riii, giff mi de Muus!" So repen se. Moder dä, as wull se de alleen freten, aver denn geev se de Kinner, de luut an't Quengeln weern un ehr op de Pelle rückten, doch wat af.

Dat is 'ne besünnere Oort bi de Gavelricken. De beddelt geern de annern Dierten dat Foder af. Se tribbeleern so lang, bit dat anner Diert heel dörchnanner is, afhaut un den goden Fang för de Gavelrick daalfallen lett. So kann ok 'n Gavelrick to'n dicken Festbraden as'n Hohn oder 'n Hasen oder Stück Wildswien kamen. Mennichmaal liggt ja ok 'n Karninken oder 'n Reh op de Straat, dat von Auto dootfahren is. Aver sülven jagen kann de Gavelrick so'n groot Stück Veeh nich, nee, dat geiht nich. Nu weern de Gavelrick-Kinner dorbi, dat Beddeln to lehrn. Se kunnen dat al grootoordig. Alleen kunnen se noch nich jagen. Aver ik bün seker, de Öllern hebbt jem dat ok noch bibröcht.

Ik bün denn wedder torüch na Hamborg fohrt. Poor Weken warrn de Kinner noch mit de Öllern rümflegen, denn sünd se een Dag weg. So hett mi Buur Bruhn dat ok vertellt. Wo se woll henflegen?—

Mennichmaal kamen in Harvst ok Milanen na Sleswig-Holsteen, aver bloots op de Dörchreis na Süüden. Denn kamen da mitünner so 30-40 Vagels op'n Dutten, seggen de Ornithologen. Geern flegen de dann na 'ne Müllkippe to'n Freten, oder so, warrt seggt. Ik heff dat noch nie nich sehn, aver dat warrt woll stimmen. Kann een sik ja denken, wenn en op Tour is, dat he ok veel Foder brukt.

Villicht wüllt se na Afrika, Spanien oder Portugal, tominnst över Winter, un denn kamen se woll wieder torüch, ok na de Oltmark, un söken sik 'n Partner un'n Horst von'ne Kreih oder von'n Havik oder Bussard, oder se buut sik sülven en Horst, wenn dor keen is. Un denn blieven se woll ok över'n Winter dor, wenn dat nich goor to kolt warrt.

Tominnst twintig Johr hett een denn Freid an de scheunen Vagels, de ünner den hogen Heben segeln un över de wieden Wischen un Feller in uns Land.
Ik wünsch mi, dat dat immer so blifft, ok wenn ik sülven nich mehr dor bün.
De rode Aadler, uns Gavelrick mutt blieven.

Se Ehr Sünnschienkieker.