Dat Denkmal vun Bothkamp

Placken, de wat höger liggt un vun de man wiet in't Land kieken kann, gifft dat ja nu nich ganz so veel in Sleswig-Holsteen. Dorwegen freit wi us över elkeen so'n Steed.

Een so'n Steed heff ik ut min Kinnertied kennt. Dat is en lütten, stevigen Knüll. He liggt so halvig twüschen Preetz un Boorsholm, merrn in't Land. An sin Flanken wasst, dicht bi dicht, dünne Dannbööm. So ganz natüürlich is he nich, he woor sachs beten künstlich opschüdd; denn baven op'n Topp liggt en Denkmal. De Gootshoff, de dor in de Neegde liggt, heet Bothkamp. Dat Denkmal, en grote, ruge Findling, woor da opstellt för de Lü vun den Gootshoff, de in de Weltkriegen as Suldaten doodbleven sünd. Ik weet noch, as ik Kind weer, kunnst vun'n Knülltopp över de Toppen vun de Dannbööm weg wied in't Land kieken. Wa heff ik dat genaten! Later müss ik hopsen, wenn ik över de Bööm kieken wull; denn schoonst ik wuss, wussen de Bööm doch gauer. Tominnst länger. Noch later kunnst vun da nix mehr sehn; allens weer dicht mit de Bööm.

Ik glööv, de Steed hett, as mennig Steden in de Ümgegen, min Vadder opfunnen. He weer ok jümmers nadenkern un fierlich an den Steen togang, wieldess ik buten üm den Knülltopp leep un in de schöne Gegend keek. Dat Denkmal hett mi as Kind nich so kümmert. Karkhöff funn ik intressant, man Denkmalfindlinge nich so. Bloots wosaken de den dicken Steen da ropkregen hebbt, dat harr ik geern wüßt, denn de Anbarg is steil. Mit Ossen? Mit Peer? De mööt ganz schön sweet't hebben! — Min Vadder weer 1910 boren un hett beed Weltkriegen sehn, den eersten as Kind — sin egen Vadder bleev da dood —, den tweten as Suldat. He weer en ole Vadder för mi, meist 55 Johr öller as ik. Pazifist weer he ganz un gor nich; man he harr en wekes Hart, un Krieg maak em jümmers sentimental, sünnerlich dat "Heldengedenken". So ganz kunn ik em nich verstahn. Man den Knüll, den funn ik intressant.

In'n Märzmaand 2008 heff ik da wedder en Besöök maakt.

Schoonst dat eerst Märzmaand weer, weer jüst dat Aprilweder in vullen Gang. Sünn un Wulken jagen sik. De Barg is ganz mit Woold todeckt. De eenzig Snees, togliek de Opgang to den Topp vun den Knüll, föhrt dör en Poort. Fröher weer se toriegelt, later kunnst ehr noch toriegeln, nu hangt de een Flögel scheep in de Angeln. Langsam warrt de Kraam schedderig.

Tosieden vun de Poort staht twee Steenpieler mit de Johrstallen vun de twee groten Kriege. Un rechterhand dorblangen en gröne Wiespahl mit dat Schild:

Wanderer!
Hier ist ein geweihter Platz!
Gedenke der Gefallenen,
erinnere dich der Geschichte
eines großen Gutes,
das einst viele Menschen barg
und zufrieden machte.
Schone die Anlagen!
Forstverwaltung Bothkamp

De Minschen, de sik as "Wanderer!" ansnackt föhlt, sünd wat roor woorn. Ok de Tied, as een dat Snacken vun "geweihten Plätzen" noch verstunn un "Anlagen schonte", sünd bilütten vörbi. Dor kümmt dat sachs vun, dat de Anlagen nich so dull schoont utseht un de Platz nich ganz so geweiht. De Lü verstaht dat nich mehr. — Man eerst kümmt de Anbarg. Mutt de Weg na't Gedenken so steil ween?

De Weg schient, schoonst he na baven föhrt, vun't Helle na't Düüster to föhren. Keen Wunner — he föhrt ja in den Woold. Versunken Steenkanten schulln den Weg faster maken. Beten wieder na baven woor ik wies: de Weg is en Verhau. Üm düsse Johrstied, bi Enn Märzmaand, leeg de Windwurf vun de Fröhjohrsstörm noch dwars övern'n Weg. Nüms hett em wegrüümt — avers poor Minschen sünd al över stegen, so as nu ok ik. De doden Telgen hakelt an min Kledaasch. Gah dor nich rup! — Man baven is't doch wedder hell? Lücht da nich al de Steen?

Baven ankamen, landst op de Lichtung, de den Topp bedeckt; poor Böken hebbt hier Asyl funnen vör all de Dannbööm, un in de Midd steiht, extra noch höger sett as dat Plateau vun de Lichtung, man inhüllt in sin egen Hoff vun Duuster as en heidnische Götze, de Steen.

De Steen is wanschapen, hässlich. As Kind heff ik dat nich so sehn. Eentlich sünd dat twee Steen: Op en rechtkantigen Sockel sitt de Findling, monströs, un de ganze Frontsiet is vull mit Naams. Dat sünd avers twee Geschichten: denn op den Findling sülvst staht bloots de Naams vun welk, de in'n eersten Weltkrieg doodbleven sünd. Dormit harr sik dat för en Veerdeljohrhunnert. Man denn hett de blödige Götze na niege Minschenopper schriegt, un he hett ehr kregen. Da hett denn de Vörrersiet vun'n Findling nich mehr langt, un sin anner Sieden weern sachs to ruug. So hebbt se denn Steenplatten vör den Sockel sett un da de Naams vun de niegen Doden op schreven. Ok rechterhand an den Sockel sünd Naams. Nerrn finnst verstreit en poor Eddeldann-Telgen un Reste vun Kränz vun't verleden Johr. Hier warrt noch wat daalleggt — vun de ganz olen Herrschapen sachs, in de Still, in'n Harvst.

Ümrüm is de Woold. He wasst. Un wasst jümmer wieder. De Butenwelt is utslaten, vun dat Land kannst nix mehr sehn. Düt is en egen Welt.

De Krieg slöppt hier in sin Dannboom-Haag as en Dornröschen. Wokeen warrt düt Dornröschen waakküssen?

Dat kann passeern. Dat is so swaar nich. Sünd wi nich al wedder in'n Krieg, an mennig Steden in de Welt?

Junglüüd sünd hier togang, Teenies. Se hebbt ehr Monogramme, Harten un Spröök in de Bork vun de Bökenbööm insneden, de üm dat Denkmal staht. För ehr is de Steed en Deel vun ehr Welt: dat eerste Knutschen, dat eerste Smöken, den egen Platz in de Gruppe finnen, den egen Passer, de eerste Leevde finnen — düsse Steed is för ehr ganz op dat Morgen richt, nich op dat Güstern un Ehrgüstern. Ganz frisch. Sünner Ahnen. Nawassen Rohstoff Minsch. Den bruukst — för de rugeren Sieden vun't Leven. För den Krieg to'n Bispill. Vun den Krieg dröfft de jungen Lü nich to veel Ahnen hebben; süss gaht se nich hen.

Sünd Morgen un Güstern, sünd Leevde un Krieg, so sehn, denn ganz wat Ünnerscheedlichs? De Leevde produzeert Minschen — Minschen, de de Krieg verbrennt. Nich bloots de jungen Mannslüüd. Och, wa sünd de Fruunslüüd in de Kriegen verbrennt! Un de Olen. Un de Kinner. An Lief un Seel verbrennt. Deent de Leevde so bloots dat Monster Krieg?

De Steen in de Midd steiht op noch en wat högern Eerdhupen, 'neem poor Stopen ropföhrt. Üm düssen Eerdhupen rümmer, langs den Rand vun den Knülltopp, afsparrt dör en wuchtige Kehd, löppt en Footpadd. De Bööm hebbt em lang överwussen; na buten in't Land kannst ok hier nich sehn. Na de Butenkant störrt dat hendal, den steilen Knüll rünner. De Bööm laat na all Sieden liek. Man den Steen kannst sehn, he wendt Di bi't Ümwannern Siet üm Siet to, ruug, monströs, unbehaugt — sin linke Flanke bedeckt mit Naams, Naams för Gesichter un Harten, de de Krieg freten hett; de annern Sieden hett he frie laten för Naams, de he noch freten will. Villicht is din Naam dorünner. Orr min.

As ik den kreisrunden Weg wanner un den Steen fotografeer, schien mi dat opmaal, as weer de Utgang verswunn. Dat kunn ja nich ween. Harrn de Bööm miteens de letzte Lücke slaten, geev dat den steilen Padd nich mehr, den ik ropkamen weer? Panik kreeg mi tofaat. Ik weer alleen mit den Steen; de grulig Steed harr mi versluckt; dat geev keen Utweg; ik müss för ewig in'n Krink üm den Steen rümmerwannern. Dat geev keen Entkamen vör den Krieg, as dat dat nienich geven hett. He keem jümmer wedder, de Geschichte is in'n Krink lopen, de Krieg jümmers in de Midd.

Dat kunn nich ween, begöscher ik mi. Güntsiets de Frontsiet vun den Steen weer de Padd na nerrn, na buten, in de Lichtwelt. Gah wieder, denn kümmt dat in Sicht. Den Steen is dat eendoont. De Krieg hett us so un so. Ja?

De Utgang keem in Sicht. Natürlich. Natürlich?

De den Steen opsett hebbt, glieks na den eersten Weltkrieg, de harrn noch sülven de Pien in sik vun de verlaren Kinner un Bröder. De ehr egen Hart hett blöödt, as se ünner Sweten un Günsen den Steen hier hoochsleept hebbt. För us is dat wied weg. Is dat as en Impfschuul, de swack warrt? Hebbt wi hüüt to wenig Antikörper in uns Bloot? Mutt dat Monster wedder fuuchen, dat wi dat wedder kennt?

Ik güng den Knüll hendal, in't Helle, klabaster över de Barrikaden mit en beherrschte Iel. Dat, wat mi in'n Rügg weer, much ik geern gegen Licht un Luft vun'n Lentmaand tuuschen.

De schepe Poort leeg achter mi. Nerrn üm den Foot vun den ganzen Knüll liggt en Striep schöne, lichtdördrungen, sik alltied verjüngen Bökenwoold. Da güng ik rin un aten dör. Wa de eersten Vagels süngen! Wa de Knubben in't Licht schemern dään! Wat en Wohltat. — Allens schick sik an, nieg to warrn. De Woold keem elk Johr wedder, in en anduern Krinkloop. Dat niege Johr, de niege Generaschoon maakt allens nieg... — Dat leet mi opmaal billig, afdruschen un beängstigend.

Dat allens vergeiht, ok dat Lege, is keen Troost. De Minsch kann so nich leven, in en anduern Vergahn un Wedderkamen. He will, dat wat blifft. De Leevde. De Freed. Dat Erinnern. Dorför sett he Steens op. Un de Steens fritt de Tied — de ok de Leevde un dat Erinnern freten hett. Man dat Erinnern is dat, wat uns eentlich to Minschen maakt. Wedderkamen un allens nieg maken, dat kann ok de "unbeseelte" Natuur. De Minsch kann blieven, erinnern — un allens beter maken. He hett dat Tüüchs dorto. Warrt he dat ok doon?