Dat Archiv vun't Natuur-Notizbook

Na de aktuellen Notizen: Hier.
Mailt Se uns, wenn Se ok en Naricht orr Beobachtung bidragen wüllt!


18.1.15 .... Begonie
Familie Schiefblattgewächse = Bogonaceae


Tau'n Anhören: Hier klicken


Noch süht de Aflegger na nix ut,
man tööv...!

Mien Broder hett mi enen Aflegger vun en heel besünner Begonie schenkt. Se sall ut Süd-Italien stammen. Se gedeiht allerbest ok bi uns. Verdriggt aver keen Frost.

"Wenn du de Plant na binnen haalst, denn krümelt se jümmers so'n beten", hett he seggt. "Dat is aver nich wieder slimm. Se wasst un wasst un an ehre groten dekorativen Bläder kannst di würklich freuen. Se hebbt Pünkte, de Bläder. Originell!"


Mamsell Tüpfelblatt entwickelt sik

1 Meter is noch gor nix!

An de Blöden kannst' glieks kennen, dat disse Plant ene Begonie is. De Blöden seht ut, as Begonienblöden utseht. Miene hett rosa Blöden un de hangt ünner de Bläder.

Mien Broder seggt, ik sall de Plant af un an körter snieden, eenfach baben en End afsnieden. Fallt mi jümmers swor. Man ik glööv, ik mütt dor würklich ran. Up uns Finsterbank föhlt sik de Plant nämlich mächtig wohl. Se is al över 1 Meter hooch. Un se is jümmers un jümmers an't Blöhen.


Total scheef hett Gott leev!

Begonien warrt ok "Scheefblatt" nöömt. Un to mien Begonie kann een dat würklich seggen. Dat Blatt is total unsymmetrisch, total scheef.

Un de Begonien höört to de Familie vun de Scheefblattgewächse (Begoniaceae). Ik heff leest, dat dat dor so üm un bi 1.400 Orten vun geven deit. Een vun disse 1.400 Orten heff ik nu hier up uns Finsterbank — man wo de ehr Naam nu würklich is, ik weet't nich. Mien Broder seggt, disse Plant höört to de Ort Begonien, de den Naam "Drachenbegonien" dräägt. Kunn angahn, so'n beten — un mit veel Phantasie — süht dat Blatt ut as de Flünk vun enen Draken.

De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Anke Nissen

18.1.15 .... Endlich Sünnenschien!


De Telgen sünd noch kahl,
man de Wulken flüggt weg

Na en natten un stürmischen Dezembermaand leet sik för en poor Stunn an Hillig Avend de Sünn sehn. Dorna geev dat wedder veel Storm un Regen. Wischen stünnen ünner Water, lütte Beken kunnen dat Water nich mehr faten un lepen över. De Eer vun de Goorns weern natt un fast. De lütten Fröhblöher harrn ehr Not, dörch de Eer to breken. Wenn würklich mal en Sünnenstrahl dörch de Wulken schien, glööv man an en Natuurwunner!


De regenfasten Fröhblöhers wrangelt sik mit Möh na buten


De Goorn süht meist ut as in Sommer

Endlich leten sik in de letzt Nacht al mal de Steerns sehn. An annern Moorn weer de Heven al wedder vull Wulken. Aver nu höölp de Wind de Sünn. He puust de Backen düchtig up un blaas de Wulken uteenanner. Bald weern en poor Löcker an den griesen Heven. Glieks weer de Sünn to Stell un schick ehr warmen Strahlen up dat Land.


Is de Winterling nich en Schnuckel-Schatz?

De Winterjasmin is en Pracht

Ünner de faste Eer rögen sik furts de lütten Fröhblöher. Mit veel Knööv möken se den Rüüch krumm un drücken de natte swore Eer uteenanner. De lütten Winterlinge kunnen dat besünners goot. Schon na enen Dag mit warmen Sünnenschien harrn se dat schafft.


De Winterjasmin seggt Adjüs

Dat weer nich to glöven, wat de Sünn mit ehr Warmnis un Helligkeit to Stann bringt. Ok bi uns Minschen gifft de Sünnenschien wedder frische Knööv!

De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Antje Heßler

14.1.15 .... Grönen Dumen

Nich jeedeen hett enen grönen Dumen. Dorüm gifft dat oft vele Opfer up de Finsterbank. Ik as Bispill heff keen Glück mit Orchideen, ik kann eenfach nich mit disse Planten ümgahn, orrer de Orchideen sünd mit mi un mien Plantenpleeg nich tofreden. All Orchideen, de bi mi leevt hebbt, de man mi schenkt harr, hebbt upgeven, sünd ingahn — hebbt as "Opfer" up de Finsterbank endt.
Un — klor — dat hett mi argert.

Een Dag nu heff ik mi sülms en Orchidee köfft. Vörher heff ik all mien Fründinnen un Bekannten fraagt: "Wo pleegst Du Dien prächtige Orchideen?" Un ik heff mi all de velen oft recht ünnerscheedlich Antworten markt, upschreven. An'n End bün ik to den Sluss kamen, dat uns Wahnung för Orchideen nix döggt, Standort, Temperatur in de Stuven, Luftfeuchtigkeit — nix passt.

Liekers heff ik mi — as ik al seggt heff — ene Orchidee köfft. Ik heff ehr mien Dilemma vertellt, heff ehr verspraken, mi kuum üm se to kümmern. Blots all poor Weken heff ik se in de Köök haalt un leet se denn ganz un gor in Water ünnerdükern. Ik stell de Eieruhr up 30 Minuten, un denn heff ik dat Water weller afgaten. Dorna vertell ik de Plant denn noch, wo goot ik mit ehr tofreden bün, wo fein se doch utsüht, dat ehre Bläder so fein fast sünd, — nich een beten labberig —, dat ehre Bläder ok heel gesund utseht — ja un wat dat anners noch so an Komplimenten to seggen gifft.

Mien Orchidee leevt noch jümmers, se drifft graad en Blödenstengel, also en höchst undekorativen Stengel, de later mal de prächtigen Blöden dragen warrt. — De Bläder vun mien Orchidee föhlt sik fast un gesund an un se seht ok gesund ut, satt gröön, beten wat glänzend.
Mi dücht, dat mien Dumen doch en lialütt beten gröön is, villicht so en hell Lindgröön...

De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Anke Nissen

11.1.15 .... Beten wat över Maßholder
Feldahorn, Acer campestre, Familie Seifenbaumgewächse (Sapindaceae)

Hier bi uns wasst dree Ahorn-Orten: Bergahorn, Spitzahorn un Feldahorn.


Maßholder

De Bergahorn is bi uns nich heimisch. Een kann em aver af un to finnen, he wasst hier — man tohuus is he hier nich.

De Spitzahorn is hier tohuus. Siene Bläder hebbt fiev spitze "Finger", spitze Blattlappens. Kannst in dat Bild rechts good sehn. Un de Naam "Spitzahorn" kümmt dorher, dat de Buchten mank de Blattlappens — also mank de Finger — ok spitz sünd.

De Feldahorn — uns Maßholder — is ok hier to Huus. Sien Bläder sünd aver beten wat lütter un se hebbt runde "Fingerspitzen" un mank ehre Blattlappens is dat ok beten wat runder.


Links: Feldahorn-Blatt; Rechts: Förster Reimers wiest dat Blatt vun'n Barg-Ahorn

De Feldahorn heet in uns plattdüütsch Spraak "Maßholder", in Mecklenburg seggt se Massholler. Dat Holt vun'n Maßholder schrumpft so goot as gor nich. Ut den Grund hebbt de Lüüd geern de Tollstöck ut Maßholder-Holt herstellt. Dor bleev en Toll en Toll, un en Meter bleev en Meter.
De Naam hett — so denk ik mi — ok wat dormit to kriegen, dit Holt kann dat "Maat hollen" (das Maß halten).


Ahorn in'n Harvst; Feldahorn: Bläder un Samenstände


Feldahorn

Ik heff mi vertellen laten, dat man ganz junge Maßholderbläder in fröher Tieden as Suurkruut eten hett. Ok dat Veeh hett Bläder vun'n Maßholder to'n Freten kregen.

Bekannt is ja de Ahornsirup. De warrt aver nich ut den Ahorn hier bi uns wunnen, de besteiht ut den Saft vun den Zucker-Ahorn, un de is in Nordamerika to Huus. Mit Immen — also mit Honnig — hett disse Sirup nix to doon. Man ritzt den Ahorn an un de Saft kümmt rut. Ut dissen Saft warrt de Ahornsirup herstellt.

De so nöömt "Indian Summer" in Nordamerika hett siene wunnerfienen Farven dörch de Bläder vun Ahornbööm, de sik in'n Harvst hübsch geel un orange-root verfarvt.

De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Anke Nissen

26.12.14 .... Sünnschien an Hilligavend


Hier hett de Natuur en Nolde-Gemälde fälscht. Foorts verhaften!

Dat wull un wull nich hell warrn. Immer noch weern de Finsterschieven natt un dicke griese regennatte Wulken trocken över den Heven. Vunnameddag müss ik noch mien leven Mann afhalen. Wi harrn den 24.Dezember.

Kort bevör ik mi up den Weg möök, reet de Wulkendeek up. De blage Heven keem to'n Vörschien un de Sünn de schien. Dat weer nich to glöven.


Lütt Regenbagen

Gau föhr ik los. "Weets wat", meen ik to mien Mann, "wi maakt noch en lütten Ümweg. Wi föhrt noch den schönen Weg över de Feller!" Dat hett sik lohnt. De Sünn schööv de Wulken ümmer wieder uteenanner, de blauen Löcker wöörn immer gröter. As wi ut den Wohld kemen, strahl se över de Bööm, schien up de Feller un up de neegst Wulkenbank. Bröch sogor noch enen lütten Regenbagen tostann. Dat weer meist en Noldebild.


Rehvesper

Up dat Feld leten sik veer Rehe de junge Saat goot smecken.
Aver an'n Horizont türmen sik al wedder düster Regenwulken up. Wi möken, dat wi na Huus kemen. Dor hebbt wi uns dat ok goot smecken laten. Uns Ümweg weer för uns en richtig lütt Wiehnachtsgeschenk vun Petrus.


Frohe Wiehnachten!
De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Antje Heßler

3.12.14 .... Wo staiht Philae nu?

Et giff Lüe, dei glöwet nich, dat dei Maondlandungen wohrhaft passeierden. Dei kunnen nu up dei Idee kaomen, dat uck dei Philae-Landung blots eine PR-Aktion is, man weit jao nich eis nau, wo Philae staohn schall.

As dei Landeapparaot Philae an'n 15. November üm 1:36 Uhr in den Ruhetaustand güng, har hei mit siene Primärbatterie orig wat leistet. Dat Mini-Labor har mit teihn Instrumente an Bord an dei Atmosphäre schnüffelt, in den Bodden bohrt un haomert un den Komet nau naokäken. Dat Landen hätt Rosetta mit ehre OSIRIS-Kamera upnaohmen, sogor dei Fautstappen van dat eierste Upsetten kann man seihn. So kann man nu woll glöwen, dat Philae wohrhaft up den Komet landet is.


Bild-Mosaik: Man süht, wo Philae langers flög un wo dei kort up den Bodden köm.
Klick = Vergröttern!

Dat Mosaik van dei OSIRIS-Kamera wiest (van dei lünke Hand ut) Philae bi sien Daolstiegen up den Komet. Dat üm 15:43 Uhr (UTC) knipste Bild bewiest, dat dei Landeapparaot nao Oosten tau flög. Wo dei nau landet is weit man noch nich.


Utschnäen Bilddeil: Hier settde Philae tau'n eiersten Maol kort up. Bilddaoten (affännert). Klick = Vergröttern!

Wedder Kontakt in't neie Johr

Woll in dei Maidied van 2015, so glöwt dei DLR-Mannschkup, kann dat Lander-Kontrollzentrum Philae wedder anroopen un rutfinnen, wat mit Philae los is. In'n Sommer 2015 kunn et naug Sünnenschien gäben tau'n Uplaoden van dei Labor-Batterie.
Rosetta werd up ehre Ümloopbaohn üm den Komet dei neien Signaole upnähmen un nao dei Eern wiederleiten.


Dei Kometaniers glövet nich an dei Kometenlandung! Klick = Vergröttern!

Südollnborger Platt: Ludgerd Lüske
Information un Biller: DLR


30.11.14 .... Rosetta-Mannschkup plaont Deipfleigen äöwer "Tschuri"

Rosetta flügg nu aohne Philae in 30 Kilometer Affstand üm den Komet Tschuri (67P/C-G). In Januar 2015 schall Rosetta den Affstand bit up 5 Kilometer minnern. So will man besünners detaillierte Fotos van den Komet knipsen.


So kreiset Rosetta üm Tschuri. Links ünnen dei Kometensteert. Klick = Vergröttern!

Tschuri flügg nu immer duuner up dei Sünne tau. Dorbi entstaiht dör den Sünnenwind, dei Materiaol van Tschuri affblaoset, dei Kometensteert, dei all 'n bäten in'n Gang kaomen is. Dei Steert werd up disse Reise immer grötter.

Bi dat plaonte Deipfleigen werd dei Steert aower nich würklich geföhrlick; blots wenn dor up'n Schlag dei Aktivität van den Komet taunimmp, mutt Rosetta einen annern Kurs nähmen. So krieget dei Forschkers immer Daoten van den Komet, uck wenn Philae, jüst aohne Strom, einen Stillstand hätt.


Bitte lächeln, Kometaniers! Klick = Vergröttern!

Südollnborger Platt un Biller: Ludgerd Lüske


13.11.14 .... Philae staiht nu up den Komet!


Klick = Vergröttern! Bilddaoten

Dit Bild van dei Landestä nöhm dat ROLIS-Instrument an Bord van Philae an'n 12.November 2014 üm 14:38:41 Uhr (MEZ) up, as Philae sachte up den Komet Tschurjumov-Gerassimenko (67/T-G), intwüschen bekannt as "Tschuri", tau schwäwde.

Dei Affstand tau den Kometbodden was don 3 Kilometer un dat Bild hätt ein Uplösen van drei Meter up'n Pixel (Bildpunkt).

Baoben in't Bild süht man ein Deil van Philae sien Landebein. Bi dat Daolstiegen mök ROLIS noch mehr Biller van dei Landstä.


Tschüß, Philae!

Up den Weg nao den Komet (67/T-G) knipsde Rosetta den Landeapparaot Philae, dei all siene drei Landebeine utklappt hätt.

In dat ESA-Kontrollzentrum in Darmstadt süht man gautluunte Lüe, dei nu väl Arbeit mit dei Daoten van Philae krieget.


Tschüß, Rosetta! Klick = Vergröttern!

Nao dat Afftrennen dreihde sick Philae ümme un knipsde Rosetta. Dat Gägenlecht mök Reflexe un dei Ruumsonde is so blots schaddig tau seihn.

Link tau eine Landeanimation

Südollnborger Platt: Ludgerd Lüske
Information un Biller: DLR


12.11.14 .... Rosetta hätt Philae affsettet!


Landeaffloop van Philae. Klick = Vergröttern! Bilddaoten (affännert)

So as plaont wörd dei Landeapparaot Philae vandaoge van Rosetta mit einen lüttken Schubs üm 10:00 Uhr (MEZ) affsettet. Dei ESA-Lüe in dat Kontrollzentrum in Darmstadt sünd best taufrä. Nu teuvten dei up ankaomen Kontrollsignaole. Dei eiersten Signaole hebbt wieset: Philae is säker up Grund kaomen. Hei wackelt bloots noch en beten. Dat werd upneegst korrigeert.


Jubel in dat Kontrollzentrum in Darmstadt. Bilddaoten


Dat Afftrennsignaol. Klick = Vergröttern. Bilddaoten

Südollnborger Platt: Ludgerd Lüske


11.11.14 .... Rosetta schall Philae up den Komet affsetten


Dei Landestä. Klick = Vergröttern!

Dei ESA hätt dei eiersten Aktionen an dat Minilabor Philae för dei Landung up den anstüerten Komet in'n Gang settet. Dissen Landeapparaot an Bord van Rosetta hätt man, so as plaont, nu inschaltet. Morgen Nömdag schall Philae up den Komet 67P/Tschurjumow-Gerassimenko (67/T-G) upsetten un sick dor fastehaoken. Dortau werd Philae mit einen lüttken Schubs van Rosetta affstött (09:03 GMT = 10:03 CET). Denn mutt disse Apparaot alleine noch 22,5 Kilometer dör dat All schwäwen, bit dei bi den Komet ankummp un landen kann. Philae is dorbi nich väl dröcker as ein Fautgänger, so duurt disse korte Reise bold 7 Stünnen. So üm 17:00 Uhr (16:02 GMT (17:02 CET) kann man wäten, off disse groote Mission glücket is.

Dei Landung live:
ESA Fernseihn oder hier

Links tau dat Ünnernehmen:
http://www.dlr.de/dlr/desktopdefault.aspx/tabid-10394/

Südollnborger Platt: Ludgerd Lüske
Information un Bild: ESA


9.11.14 .... Rozanne, en blage Storchsnavel

Wat stünn dor in den Goorn för en smucke Bloom achter den Goorntuun? Grote blage Blöden lüchen noch in de Harvstsünn. Dat weer en ganz besünnere Bloom, en Rozanne. Un nich blots de Naam weer besünners. De weer meist apattig un hör sik so'n beten butenwarts an. För mi weer dat en Storchsnavel.

Ok de Immen harrn de smucke Bloom spitz kregen. Dor seet doch meern up en Blööt en Imm, en Efeusiedenimm! De leet sik dat goot gahn. Sünst haal se sik den Nektar vun de gegenöver blöhenden Efeublöden. Nu floog se vun Blööt to Blööt vun Rozanne un versorg sik vör den Winter nochmal ornlich mit Nektar.

Jedes Maal, wenn ik dor mit mien Fohrrad vörbi kaam, stieg ik af. Dor geiht dat bannig bargup. Noch ümmer lacht de Rozanne mi dörch den Goorntuun an, un dat an den 6.November. Se weer en richtig Schöönheit un mit ehr smucke Farv nich to översehn.

Ok de Efeusiedenimmen fleegt noch. De Efeu un anner lütte Blööm, so as Rozanne, blöht, wenn wi noch keen Frost hebbt, bit in'n Oktober-November. De Siedenimmen sünd wat gröter as uns Immen. De Achterliev is düster mit hellringelte Striepen. Up den Kopp wasst brune Hoor. Se hebbt sik för den letzten Nektar vör den Winter ok noch de Rozanne utsöcht.

De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Antje Heßler

31.10.14 .... Wahnungsbuen in Arbeid


Löcker in de Huuswand?! Wokeen hett de denn maakt?

Uns Huuswännen hebbt Wärmedämmung. Dat gefallt de Vagels. De Buntspecht (Boomhacker) makt Löcker rin, aver denn markt he, dat is nich deep noog för em, üm dor en Nest to buun. So mööt de Spreen (Stare) blots noch intrecken, wenn se in't Fröhjohr Eier leggen wullt.


Uns Huus in Hamborg

Mit so en Hubsteiger hebbt s' allens dichtmaakt

Nu is de Saatmaand/Oktober meist vörbi, un vör twee or dree Weeken weern poor Lüüd hier mit en Hubsteiger un hebbt de ganzen Löcker wedder dichtmaakt, dormit de Muern nich twei gaht.


Dor is he ja — in flagranti bi de Arbeid!

As ik vör twee Daag ut'n Huus gung, hör ik „tock tock“ … Ievrig weer een Boomhacker dörbi, en Lock to hacken. Weer dat en Vagel, de noch nich wüß, dat he dor keen Nest buun kann? Or hölpt he jümmer gern annere Vagels, dat de in't neegste Fröhjohr dor intrecken köönt? Dat nenn ik denn Naverschap-Hölp.


Un bald freut sik de Spreen över dat niege Lock

Ok schafft de Boomhacker op düsse Wies ja uk wedder Arbeid för de Lüüd, de de Löcker in'n neegsten Harvst wedder tomaken schüllt.
So wat is denn Nachhaltigkeit.

De Biller köönt Se per Klick vergröttern! —
Katja Renfert, renfert.net

22.10.14 .... Dei Komet Siding Spring duune bi'n Mars


Siding Spring, upnaohmen an'n 19. Oktober 2014.
Bildherkaomen. Anklicken = Vergröttern!

Dei Mars-Sonde Reconnaissance Orbiter nöhm mit siene Bordkamera HiRISE dit Foto up. Wieset werd baoben dei Karn van den Komet C/2013 A1 Siding Spring. Dei hätt einen Dörmäter van rund 500 m un süht wat langtrocken ut. Up dei Biller neern süht man dei Kometenkoma* üm den Karn ümmetau, dat ut Gas un Stoff bestaiht.

*lateinisch coma < griechisch kóme = Komet, werd bruuket in dei Astronomie.

Südollnborger Platt: Ludgerd Lüske
Information un Bild: ESA


22.10.14 .... De 19. Oktober 2014


De Lü liggt in'n Sand un up de Sandbank...

Den Dag sull dat nochmal richtig warm Weder mit veel Sünnenschien un 20° geven. Dor müssen wi doch nochmaal an'n Strand und övert Water kieken! Villicht sogoor de Fööt in't Water dükern. Dat Water harr na de Wederkieker noch 15°!


...staht se barfoot. De Sandbank is "nieg"!

De groten Stegels staht as sinnlos rüm

Aver as wi ankemen,weer dat Water weglopen! Müss meist en Ammer Water mitbringen, dormit du dien Fööt natt kreegst. De starke Süüdwest harr dat Water wiet rutdrückt.

Dat sehg villicht komisch ut. De lütten Stege stünnen hochbeenig mit ehr Pahls in'n Sand un nich in't Water. Grote Sandbänk weern to'n Vörschien kamen. Barfoot un mit upkrempelt Büxen spazeern de Minschen mit Hund un Kind över de Sandbänk. Dat weer nochmaal en richtigen Sommerdag.


De dunkle Striepen wiest, woneem dat Water sünst steiht

 

 

De Sünn keek sik dat Spektakel an un lach över de Minschen.Twee stunn later harr se sik achter düsterblaag Wulken versteekt. Dor hebbt wi markt, dat weer doch Oktober.

De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Antje Heßler

19.10.14 .... Indisch Blomenrohr
Canna indica, Familie Blumenrohrgewächse (Cannaceae)
Anner Namen: Essbare Canna, Achira, Kapacho, Australische Pfeilwurz

Wi dree ollen Drogisten un mien leef Mann bummeln dörch den Kurpark in Bad Bevensen. Dor entdecken wi ene upfallende, root blöhen Plant. Wir bekeken de hübsche Blööd un fragen uns, wat is dat?
"Villicht Zuckerrohr?", heff ik vörslagen. Doch miene beiden ollen Kollegen repen luut un mit Nadruck: "Nee! Ganz bestimmt keen Zuckerrohr!"

Also heff ik poor Photos maakt. Un as ik weller to Huus weer, heff ik versöcht, ruttofinnen, wat dit denn wohl för en Plant is. Man — ik bün dor nich achterkamen. Denn heff ik de Photos uns Freundin Antje Heßler wiest, un se hett de glieks kennt: "Dat is en Indisch Blomenrohr!"

Weller heff ik miene ollen Krüderböker dörchkeken un weller heff ik binah nix funnen. Dorbi is dat Indisch Blomenrohr al üm 1570 na Europa kamen, man nich as Heilplant, blots as Zierplant. Se keem ut Südamerika, dat Columbus & Co. ja toeerst för Indien hollen hebbt; dorher de Naam. Dat gifft över de Tiet al üm de 1000 verschieden Blomenrohr-Sorten. Se warrt as Zierplant un as Nahrungsplant in de hele Welt anplant.

De Rhizomen vun de Canna indica hebbt veel Stärke in sik. Disse Stärke is goot un licht to verdauen, un dorüm is se goot as Nahrung för Kranke un Kinner to bruken. In Südamerika warrt de Bläder vun dat Indisch Blomenrohr to'n Inwickeln vun Gebäck bruukt. In poor Gegenden kriggt dat Veeh de Bläder as Foder.

De runden Samen sünd wat Besünners. Se verännert ehr Gewicht nich, se hebbt en konstantet Gewicht. Dorüm wörrn se vun de Indianer as Gewicht för Gold bruukt. Man hett se ok dörchbohrt un as Perlen bruukt un se weern de Füllung för Rasseln.

Nu weet ik tominnst, dat se keen Zuckerrohr is, nee, se is dat Indisch Blomenrohr.

De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Anke Nissen

17.10.14 .... Jaodehaose warket noch up'n Maond


Jaodehaose feuhert äöwer den Maondbodden. Bildherkaomen: ESA

Sietdem Jaodehaose up den Maond affsettet wörd, geef et eine Riege Probleme mit siene Technik. Dei Solarpaneelen kunnen sick deils nich pass utrichten. Sien Driewwark is uck stücken.

Aower jüst pass tau dat chinesischke Maondfest kunn man ut dei immer noch ankaomen Biller ein Maondpanoaoma-Video fardig kriegen. Dit Video kann man bi Youtube bekieken. Dorin werd dei Landeapparaot Chang'e-3 wiest un dei Fohrspauers van Jaodehaose.

Südollnborger Platt: Ludgerd Lüske
Nao einen Bericht ut © Phys.org
Linktipp!


30.9.14 .... Neiwind bohrt endlich den Aeolis Mons an

Äöwer twei Johre nao sein Landen is dat Marsfohrtüg neiwind an dei vörseihn Stä ankaomen. Nu fang hei an mit dat Ünnerseuken van den Mount Sharp (Scharpe Barg).

An'n Middewäken, den 24. September 2014, s'aobends laote dreef dei nasa-Apparaot neiwind sienen Bohrmeißel 6,7 Zentimeter deip in eine Felsnäsen an den Faut van den Scharpen Barg, "Aeolis Mons" neumt. Hier ligg dei vörseihn Stä för dei eigentlicke Wätenschkup. Nu ligg dat Bohrmähl in dei Tüschkentied in eine dorför anleggte Afflaoge an den Arm van dat Fohrtüg, bit et mit dei Anaolyse losgeiht. Van dissen Punkt ut schall neiwind sick sachte an den Scharpen Barg nao baoben warken un unnerwägens immer neie Proben upnähmen. So schall eine Probenriege van dei olden nao dei neieren Schichten taustanne kaomen; man will so mehr äöwer dat Entstaohn van dissen Barg rutfinnen.


Dat Bohrlock in dei Felsnäsen an den Faut van den Scharpen Barg. Anklicken = Vergröttern!

Dornao ünnerseuket dei Apparaote dei Textur van dei jüst upnaohmen Probe: Bestaiht sei den Test, werd sei siebet un updeilt, vördem sei för dei wiedergaohn chemischken un mineralogischken Tests an dei Laborinstrumente binnsiet van dat Fohrtüg wiederleitet werd. Dorbi draff dit Materiaol dei Hardware nich verstoppen.

Bit nuhen har sick neiwind dei meeste Tied in dei Gägend mit den Naomen Yellowknife Bay uphollen — dat is ein olden Seebodden, dei vör drei Milliarden Johre tauminnst dei chemischken Grundlaogen för ein mikrobiellet Läben vellicht in sick wohrde. Dat läset dei nasa-Forschkers üm Ashwin Vasavada tauminnst ut dei Resultaote van dei dor unnersöchten Sedimente. Van Yellowknife ut feuherde neiwind in dei leßten 15 Maonde dei acht Kilometer bit nao den Scharpen Barg, den hei nu mit System unner dei Lupe nimmp.

Originaol-Artikel hier, Äöwersetten verlöwt van Dr. Daniel Lingenhöhl
Südollnborger Platt: Ludgerd Lüske

30.9.14 .... Rieke Appeloorn!

Dor stünn se wedder an'n Stratenrand, de Kist mit Fallaavt! Jeden Dag wöör se nied füllt. Mi lüchen dittmal rode Appeln an. An den een Boom hüngen se as Druven.

Glieks stopp ik dat Auto un stell dat an den Stratenrand af. Mien Büdel harr ik gau mit Appeln füllt. Hüüt hett sik dat richtig lohnt!


Herr Admiraal hett...

Nu keek ik mi nochmal de smucken Harvstastern an. Dor sett sik jüst en Admiral up daal. Sloog sien Flünken up un to un bleev sitten. He leet sik knipsen. Tofreden güng ik na Huus.


...ganz schöön veel Hoor op'n Rüch! (Anklicken = Vergröttern!)


Minsch un Aap sünd doch verwandt!

Neegsten Dag wull ik mi wedder vun dat Fallaavt halen. Dor stünn en Ledder an den Appelboom mit de roden Appeln. Op de Ledder stünn de Naver un plück ievrig dorvun. "Kommen Se ruhig näher und sammeln sich welche vun den Äpfeln auf!", keem en Stimm ut den Boom.


Dor baven sitt doch noch wat?

Ik nix wi hin, dat leet ik mi nich tweemal seggen. Vun de roden Appeln harr ik geern noch welk. De smecken mi besünners goot. Ik harr se güstern prövt. Bumms!, möök dat dor, un mi full en Appel up den Kopp. De Naversfru keem glieks to Hölp. "Haben Sie sich weh getan?" Ik schüddel den Kopp.


Stimmt!

As Troost kreeg ik nu Appeln ut de Kist vun de plückten Appeln. De heff ik to Huus glieks sachte in en Korf leggt.

Wi hebbt denn noch över dütt un dat snackt. Dat stell sik rut, dat de beiden ok Plattdüütsch snacken. Ik heff denn noch na de Appelsort fraagt. Dat weer en Elstar! Den Boom harrn de beiden vör twintig Johr plant. Dütt Johr harr he besünners veel Appeln.

De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Antje Heßler

21.9.14 .... Harvst-Anemonen

Vun Vetter Jakob siene feinen Japaansch orrer Harvst-Anemonen heff ik al mal vertellt. Nu weer ik mal weller bi em to Besöök un dor hebbt wi de wunnschschönen Harvst-Anemonen mit veel Vergnögen bekeken. Sien Fru seggt, dat dat heel vele Sorten vun disse Harvst-Anemonen gifft. Se blöht in Witt, Hell- un Düüster-Rosa un in Root. Se sünd alltohoop wunnerhübsch. Un jümmers lüchen de güllen-gelen Staubgefäße ut de Mitt vun de Blööd rut.


De Stoffgefäße vun de Blööt

Wenn du de Plant in'n Goorn hest, denn müsst du se blots in Ruh laten, denn blöht se Johr för Johr, warrt grötter un grötter...

Hm — dat Nächste, wat ik mi kööp, dat is ene Japaansch-Anemonen-Plant!

De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Anke Nissen

21.9.14 .... Zippelpark in lila!

Meist harr ik dat verpasst, de Zippelpark in Tramünn harr al teemlich fröh sien lila Harvstkleed antrocken. He güng mit de Tiet. In't Fröjohr weer dat eerst Kleed bunt (Krokusse), denn keem dat gele Kleed vun de Zittlöschen (Narzissen). Dorna harr sien Kleed en lila Farv (Orchideen). De Park wessel ümmer wedder sien Klöör. Na de Orchideen kemen de witt un düsterroden Kiebitzeier (Schachbrettblomen). In Sommer weer de Wisch bunt mit veel witte Margareten. Un denn wöör eerstmal allens afmeiht. Dat gröne Gras geev nu den Ton an. Un in'n Harvst weern de Zittlöschen (Herbstzeitlose) an de Reeg. Se stünnen up ehr dünnen Stengel dicht an dicht in dat hoge gröne Gras. De lila Blöden sind in Harvst ahn Bläder, de sünd blots in't Fröhjohr to sehn. Dorum hett se ok den Bienaam "Nakelte Jungfru". Se is giftig, findt aver in de Medizin Verwennung.

De ganze Zippelpark harr sien Harvstkleed antrocken un schimmer in lila. He harr binah dat Utsehn vun den Husumer Schloßpark to de Krokusblööd.

De Zittlöschen weern vun de warme Septembersünn al tiedig ut de Eer lockt. Mit de Blööm weern ok de Bottervagels wedder dor. Den Sommer över harr ik in mien Goorn kuum enen Bottervagel to Gesicht kregen. Un nu gaukeln hier in den Zippelpark jede Menge Pfauenogen mank de Zittlöschen.

In de Septembersünn weern de Blöden vun de Zittlöschen wiet up. Vörsichtig güng ik wat neger an de smucken Blöden ran. Dor sett sik doch en Bottervagel up de Blööt, en Pfauenoog! Mank dat Lila weer dat en smucken bunten Farvplacken. N'beten wieder lang flatter noch en Bottervagel, un noch een un noch een. Weer hier en Nest? Seker har de warme Septembersünn se waak maakt un nu halen se sik nochmal Nektar vun de Zittlöschen. De Winter weer lang!

De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Antje Heßler

17.9.14 .... Septembersünn!

"Is dat schöön!", piep de lütte Gröönfink. Möök de Oogen to un blinzel af un an in de Sünn! Ik kunn em dat naföhlen.
Ik seet up de Terrass un leet mi vun de warme Septembersünn na en lütt Radfohrt upwarmen.

So kunn dat blieven!

De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Antje Heßler

17.9.14 .... Migrantenboom, Snaterboom

Wat in düssen Boom sitt, kannst nich sehn — avers hören. De ganze Pappelboom is en eenzig Zirsen un Sirsen, dat de Luft bevert. Hunnerte Vagels sitt dor binn — Siedensteerten, Gastvagels, Migrantenvagels, Armootsflüchtlinge ut Sibirien un vun annerwegens. Wenn dor allens kahl freten is un dat to koolt warrt, kaamt se hierher. "Invasioon" warrt dat ok nöömt, Invasioonsvagels. Nix anners hebbt se vör as hier ok allens kahltofreten, ehrdat dat to koolt warrt. Denn treckt se wieder.

So lang swingt se sik dör de sünnigen Laatsommerdaag in lütte Koppels, swöögt welig dör de Lucht as Delfine in'e See, mal hier, mal dor. Se sünd op Reisen — Urlaubsstimmung.

Denn raagt dor mien grote Pappel. Maal finnt se dat intressant. Een Koppel Vagels na dat anner flüggt üm den Boom rüm, swenkt af, na't Boombinnerst to — un verwannelt sik in Bläder. Wo veel Vagels passt in so'n Boom?! Is dat to faten? Un noch jümmers sühst nix!

Toeerst sünd se ganz tofreden, denn geiht sachten dat Gesnater los. In ehr frömde Spraak snatert se, sirrst un kakelt as verdull, hebbt sik veel to seggen, nich jümmers wat Fründlichs, dücht mi. De Krach duurt un duurt. Se hollt dat lang dör. Denn markst en Verännern: Dat Gesnater warrt hektischer un höger, stiggt an in en groot Crescendo; een Vagel lett sik to Siet ut den Boom falln, noch een folgt; een Momang vun Stillswiegen — un denn de grote Exodus: As en Wulk, as en Schadden fallt de ganze Vagelswarm miteens ut den Boom un swingt sik weg in Welln, en eenzig groot Gedanke... Ik kann nich fix noog knipsen.

De Pappel steiht noch dor, nich merklich kahler woorn. Man liesen is dat woorn; höörst wedder de Pappel ehr egen Stimm, ruug un sacht, rusen.

De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Marlou Lessing

7.9.14 .... Tom, de Gimpel


"O nee, fotografeert se mi etwa wedder?!"

Wat is blots mit Tom, den Dompfaffen los? Sien smucke rode Boss weer vuller Löcker. Sülvst sien swatte Kapp weer nich mehr heel. Dat ganze Fedderkleed weer dörchenanner!


"Dat is so schaneerlich, vör all de Lüüd! Opletzt lann ik so noch bi Facebook!"

"Gafft mi nich so an! Ji sünd ok nich jümmers frisch raseert un frisiert! Düsse Rosinen smeckt eenfach good!"

He weer wie ümmer de Eerste up den Lünkendisch un haal sik sien Foder. Dat smeck em noch goot. Aver wie sehg he blots ut? Harr he sik mit enen Rivalen haut? Weer he villicht krank?


"Wat heet hier keen Fru? Is doch gor nich Poorenstiet! Neegst Fröhjohr seh ik wedder so ut: smuck un schier! De Deerns fleegt op mi, dat segg ik di!"

Denn full mi in, dat ik ok al anner Vagels mit so'n ruppig Fedderkleed sehn harr. Wi harrn dat Enn vun den Augustmaand tofaten. Dat weer de Tiet vun de Vagelmauser. Dittmal harr dat den smucken Tom böös drapen! Hoffentlich kreeg he bald niege Feddern. So, as he nu utsehg, kreeg he keen Fru!

De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Antje Heßler

31.8.14 .... Vagelampel in'n Sommer


Herr un Fru Gimpel

De Vagelampel weer in't Fröhjohr eenfach up de Terrass hangen bleven. Ünner de Ampel weer en Rosenstock ranwussen. De stütt de Ampel bi Storm. Üm den Rosenstock rankel sik en Ackerwinn. Mit ehr gröne Bläder bedeck se de Galerie vun de Ampel. Dor kunnen sik de Vagels un ok anner Veehtüüch goot achter versteken.


Gimpelkinner op de Muur

Herr Gimpel...

Mank dat Gröön möken sik de bunten Vagels besünners goot. Dat weer en Freud, wenn de Dompfaff sik mit sien Fru dor dat Foder haal. De beiden weern düssen Sommer besünners oft to Besöök.


...un Fru Gimpel süüfzt: De Kinner wüllt jümmer noch fodert warrn!

"Nu kaamt man, lütt Kinner, un fleegt en lütt Stück!"

Een Dag bröchen se ehr Kinner mit. Twee junge Dompfaffenkinner! De seten baben up de Muur un betteln mit liesen "di, di, di" üm Foder. De Öllern keken ut de Vagelampel un locken ehr Kinner. Aver de weern noch bannig schuuch. Se leten sik noch dat Foder vun de Öllern bringen.


"Och nee, mien leev Moder, wi blievt noch torück!"

"Fidirallalala, fidirallalala, un söcht op de Bodden, dor hebbt wi ok Glück!"

De Jungvagels harrn noch keen buntes Fedderkleed. Ok fehl de swatte Mütz up den Kopp. Se flögen geern up den Bodden un picken sik door mit den kräftigen Snavel de Köörn up, de de annern Vagels översehn harrn. Dor föhlen de beiden sik sekerer.


Keem de lüttje Gimpel: Ja wat is denn dat?

Dree Lot Water in dat Waterfatt!

Na de Vagelmauser kriegt de Jungvagels ok bunte Feddern. Denn köönt wi de Kinner nich mehr vun de Öllern ünnerscheden. Hoffentlich blievt se bi uns!


Gimpelvadder Tom winkt Adjüs mit dat rechte Been!
De mehrsten Biller köönt Se per Klick vergröttern!
— Antje Heßler

17.8.14 .... Bloom oder Unkruut?

"Wat hest du denn dor för Unkruut up den Disch stahn?", fraag mien Mann un wies up de Blomenvaas. Dorbi fun ik den Struuß so schöön, weer doch mal wat anners. Wenn ik dat Auto ut de Garaag haal, full mi ümmer de buschige Plant up. Ganz in de Eck an de Muur mank anner Gestrüpp harr de Plant sik breet maakt.

Dat Kruut harr grote gröne Bläder, weer een bit twee Meter hoch. To Brummelbeertiet weer se mi mit ehr glänzend pickswatten Beern, de as en Druuv üm enen Stengel seten, dat eerst Mal upfullen. Dat weer seker en Exot.

In mien Blomenbook heff ik de Plant nich funnen. Na veel Frageree in'n Fründeskreis kreeg ik den Naam Kermesbeer ruut. "De faat blots nich an, de is giftig!", wöör ik denn glieks wohrschuut. Harr mien Mann mit "Unkruut" recht? Dat hett mi natüürlich besünners neeschierig maakt.

Ünner den Naam Kermesbeer heff ik denn so allerhand rutkregen. Dat Woort Kermes heet in persisch "rot". De hier bi uns wassende Plant is de indische, ok eetbore Kermesbeer. Gifft ok noch anner Oorten. De bi uns is blots swach giftig. Likers wöör ik se nich eten un besünners de Kinner wohrschuun. In Utsehn kann se vun Kinner licht mit riepe Brummelbeern verwesselt waarn. Smuck utsehn deit se, dat mutt man ehr laten. Se kümmt ut Süüdoostasien. Bi uns is se in de Hauptsaak as Zierplant to finnen.

Fröher hett man den Saft vun de riepen Beern to'n Farven vun Rotwien bruukt. Wiel dat mitünner to Vergiftung keem, is dat hüüt verbaden. In Amerika warrd de Bläder un de frischen Triebe vun de indische Kermesbeer noch hüüt as Salat eten.

Ik glööv, de Kermesbeer plant ik lever nich in mien Goorn. Krieg ik doch öfter mal Besöök vun mien Enkelkinner.

De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Antje Heßler

17.8.14 .... Gedanken över den Wind

De Wind ritt an mien groot Pappelboom un smitt de Vagels in de Luft hen un her. De Vagels stüürt flink dorgegen an un hollt ehr Richt, dor wunnerwarkst du; ok de ruppigste Bö maakt ehr gor nix. Se sünd ok nich bang, bi so'n Wind to flegen. Klaar, baven in de Luft gifft dat ja nix, woneem se gegenknalln kunnen. So'n Bö kann ehr man bloots so 100 m to Siet smieten, de fleegt se denn seelenruhig wedder trüch, wenn de Bö weg is.

Man de Pappelboom is wat Besünners. He steiht vull Loof. Wi all weet, wo veel Knööv een brukt, so en Pappelblatt aftorieten. Licht is dat nich even, man dat geiht doch. Nu hett so'n 30 m hoge Pappel ja poor dusend Bläder; ik taxeer dat mal op 2000 bet 3000. Glöövst du, dor ritt een af? Nixnich. Keen eenzig Blatt kann de Stormwind vun de Pappel rieten. Kloor, de beweglichen Bläder dreiht sik in'n Wind so, dat se em bloots ehr smalle Siet beden doot; denn hett he minner Flach to'n Griepen.

Dreedusend mal düsse swacke Kraft ritt also an den Pappelboom; se langt nich, en enkelt Blatt uttorieten — man liekers langt se faken, den ganzen Boom ümtosmieten. Brukt dat denn minner Knööv, so'n Boom ümtosmieten, as en Blatt uttorieten?! Ach wat — man de Summ vun all de Kräft, de an de Bläder treckt, plus de Kraft, de op den Stamm drückt, de langt.

Wi hebbt al mal Bööm sehn, de knickt orr mit de ganze Wöttel utreten woorn — un de ehr Kroon noch vull Loof stunn. Harrn se de velen Bläder nich hatt, dennso harrn se minner Luftwedderstand hatt — un kunnen villicht noch stahn, weern an't Leven bleven. Kahle Bööm fallt selten üm. Woso höllt de Boom denn elk Bladd so fast, wenn dat den ganzen Boom in Gefohr bringt? Schull he nich lever de Bläder mit'n Wind fohrn laten, schullertucken un neegst Fröhjohr niege maken?

De Bläder un de Boom, de een dat anner Leven sünd, laat sik nich los, ok wenn een den annern to'n Dood warrt. Mi dücht, dor stekt en Moral binnen, man ik weet nich to seggen, welk.

Marlou Lessing

13.8.14 .... En wunnervull Blaag

Quallen sünd mi vun Kinnertiet an vertruut. Bi't Baden in de Ostsee kemen se een jümmers weller in de Mööt. Man kennen do ik disse wunnerlich Waterdeerten nich so recht. Se sünd för mi faszinieren Deerten.

Se leevt nich jümmers as de Quallen, as wi de kennt, as wi de oft in grote Mengen in't Water swimmen orrer sweven seht. Dit Stadium von de Quallen warrt ok Medusen nöömt. Disse Waterdeerten leevt aver ok en Tietlang as Polypen. Denn sitt se fast. Köönt nich swömmen.


Füürqualle in't Water

Quallen höört to de Nesseldeerten (Cnidaria). Ehr Körper besteiht to 99 Prozent ut Water. Ik kenn de Quallen mehrst dörchsichtig, oft ahn Farv, männichmal aver ok mit Root orrer Rootbruun (Füürquallen) orrer ok Blaag in sik binnen.
An'n Rand vun den Quallenkörper hangt lange Fadens, lange dünne Arms dal, dat sünd de Tentakels.

Ik heff Quallen bet nu blots in't Meer beleevt. Wat de ok in Söötwater leven doot, dat weet ik nich.

Hüüt hett uns Söhn en Photo vun ene blage Qualle schickt. Vun de Küst in Dänemark. In'n allerersten Ogenblick dach ik: Wat liggt den dor för en gläsern Klumpen in'n Sand? Eerst denn keem mi de Gedanke, dat kunn ene Qualle sien. Wat för en wunnervull Blaag!

De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Anke Nissen

3.8.14 .... Zinnien
Zinnia, Familie Korbblütler (Asteraceae)

Een mag se mögen — orrer nich. Ik mag se nich so geern, de Zinnien. Se hebbt vele Farven, so Pastellfarven: geel, orange, witt, rosa bet pink, hellbruun, lila... Un wenn du denn all diese Blomen mit ehre ünnerschiedlich Farven in dienen Goorn plantst, denn hest du enen heel bunten un fröhlichen Goorn.

Wat mi jümmers wunnert, staunen lett: All de velen Zinnien mit all ehre verschieden Farven passt richtig hübsch tohoop. All Farven bildt en harmonisch Bild. Un: Du kannst all de bunten Blöden dörch'nanner to enen Rükebusch plücken, un allens süht fröhlich un goot ut.

De Zinnie stammt ut Mexiko. Se is licht över Samen to mehren. Se warrt geern in Goorns un Parks utseiht.
De Zinnie is "einjährig", se leevt also blots een Johr. Dorna starvt de Plant; man ehre Nakamen sünd denn ja dor.
De Zinnie is en Nektarplant. Se warrt geern vun de Immen besöcht. Un wenn ener geern Bottervagels in sienen Goorn hebben will, denn sull he Zinnien planten, Zinnien in all ehre velen verschieden Farven, füllt un nich füllt. Man kann se ok in Pötte un Balkonkästen planten. Zinnien blöht vun Juli bet an't End vun'n Oktober.

Ik heff leest, dat disse Plant ehren Namen na den Botaniker Johann Gottfried Zinn kregen hett. He hett de Plant 1757 to'n eersten Mal beschreven, man he weer de Meen, se weer en Rudbeckia. Later hett Carl vun Linné markt, dat disse Plant keen Rudbeckia is, un hett de Bloom den Namen "Zinnia" geven.

Kortens nu keem mien leef Mann vun'n Wochenmarkt na Huus un harr enen wunnerhübsch Blomenstruuß in de Hand. Kunterbunt, fröhlich, Sommer! Rund bunnen, as so'n Biedermeierstruuß! Allens Zinnien! Sogoor uns Söhn — vun den ik jümmers dacht heff, he weet gor nich genau, wat Blomen sünd — sä: "Mudder, wat hest du för'n schönen Blomenstruuß!" Un — as ik al seggt heff — dat weern allens Zinnien.

De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Anke Nissen

27.7.14 . Merkwürdig Beleven

Fröhstücken doot wi in de letzte Tiet jümmers buten up uns Terrass, de liggt na Süden to. Hüüt aver bleven wi lever binnen in de Köök, de liggt na Norden. Buten toov en dull Gewitter mit allens, wat dor so tohöört.

Miteens stünn vör uns Kökenfinster — dat Noordfinster! — en riesengroot, füürroot Sünn. Se stünn mank uns Finster un Navers Appelboom. De echte Sünn kunn dat nich sien. To lieke Tiet geev dat enen urgewaltig Knall, en Dunnerslag. Ik heff luut upschriegt, so heff ik mi verfehrt. Man denn weer al allens vörbi, de Füürball weer verswunnen.

Dat Phänomen harr nich veel Warms maakt; later weern dor keen Bläder verbrennt orr verkokelt.

Wat dat weer, dat weet wi nich. Villicht en Kugelblitz?

Anke Nissen

24.7.14 . Brennnettelzünsler

Wat is dat för en Naam! "Brennnesselzünsler". Ik heff nakeken: Zünsler is en Familie vun de lütten Bottervagels. Wat dat dor för Familien gifft! Ik tell blots mal en poor up: Schwärmer, Spanner, Wickler, Spinner, Bohrer, Nachtfalter usw. Un all düsse Namen kannst ok bi uns Familiennamen finnen. Nich to glöven, aver wohr!

Un nu harr sik en Bottervagel vun de lütte Oort bi mi an't Flurfinster daallaten. Weer en smucken Keerl. Mit sien swattwitten Rock kunn man menen, dat he to en Hochtiet wull! He seet dor ganz ruhig, röög sik nich vun de Stell. Ik kunn em genau bekieken. Sien Naam harr ik al funnen. Brennnettelzünsler. Weer he villicht en Pyromane? Nu weer he eerstmal mien Fotomodell!

Vörsichtig heff ik em mit en Blatt Papier na de Köök an't Finster transporteert. Up den witten Holtrahmen möök he sik goot. Denn heff ik aver an den ersten Deel vun sien Naam dacht un heff em en Brennnettelblatt ut den Goorn halt. Sien swattwitten Rock möök sik goot up dat gröne Blatt. Nu wöör em dat aver to veel. He flöög hoch un gegen de Finsterschiev. Dor sett he sik daal. He harr aver nich doran dacht, dat ik em nu wunnerbor dörch de Finsterschiev vun ünnen bekieken kunn. Ik brukte blots na buten to gahn! Vun dor kunn ik sien swatten Liev mit de hellen Kringel bewunnern. De Kopp weer mit gele Hoor bedeckt. Blots swattwitt weer em wull to düster.

In mien Book stünn över den Brennnesselzünsler, dat he in de Hauptsaak in de Nacht ünnerwegens is. An Dag höllt he sik lever in dichtes Buschwark un up de Achtersiet vun Brennnettelblööd up. Mit utbreedte Flünken is he blots 2,3 bit 3,0 cm breet. To sehn kriegt wi em nich so oft. He is meisttiets in Düstern na Foder ünnerwegens. Sien Oort is nich bedroht. Alleen bi uns gifft dat al 145 verscheden Oorten.

De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Antje Heßler

20.7.14 . Wittdorn orr Mehrbeerboom
Crataegus oxyacantha un monogyna / Familie Rosaceae (Rosengewächse)


Tau'n Anhören: Hier klicken

Anner Namen:

Weißdorn, Bibelkendorn, Christdorn, Fettjesboom. Haagdorn, Hagedorn, Haagewiefkes, Hadoorn, Haweide, Henkeldorn, Knickdorn, Mehlbeerboom, Mehldorn, Nakede Wiefkes, Wittdoorn, Wittdöörn, Wubbelkendoorn.

Sammelt warrt: de Blöden
Warrt bruukt:

för't Hart, wenn't olt is. De Dörchloop dörch de Adern warrt wat beter.

So warrt't anwennt:
  • 2 Teelöpel dröögt Wittdornblöden
  • mit ¼ l kaken Water övergeten,
  • 20 Minuten trecken laten.

    Dat deit goot, wenn't över en lange Tiet anwendt warrt!

Wittdoornblöden

Wittdorn is en Struuch, den ik al ut Kinnertieden kenn. He weer oft un oft as Boom in'n Knick to finnen. Wenn wi in't Fröhjohr dörch de Feller un Feldweeg stromern un kemen an enen Wittdorn-Struuch vörbi, denn müss een stahn blieven un snuppern. Ik meen, ik kann den Ruuch vun de Wittdorn-Blöden hüüt noch rüken, wenn ik dor blots an denk. Un denn weer ünner enen Wittdorn-Struuch ok jümmers en luut Gesumse un Gebrumse to höörn vun all de velen Immen, de för Honig sorgen. Ok dor an erinner ik mi goot.


"Mehlbeeren"

In'n Wittdornstruuch orrer in sien Neegde hebbt wi ok oft Vagels ankieken kunnt. Ik glööv, se muchen geern in dissen Dornbusch ehre Nester buun. So erinner ik mi an den lütten flinken Iritsch (Grasmücke), an den lialütten Tuunkrüper mit sienen hochstellten Steert, an dat Rotkehlchen mit sien lüchen rode Boss un sein X-Been un an de Blaagmeschen un Speckbieters (Kohlmeisen).

In'n Harvst lüchen de roden Beeren vun'n Wittdorn. Wi hebbt dor "Mehlbeern" to seggt. Se smeckt nich richtig goot, man in Kriegstieden hebbt de Fruun dor Muus, Marmelaad orrer Kompott vun kaakt. Mehlbeern hebbt nämlich veel Vitamine in sik.


Wittdoornbeeren in'n Harvst op Fehmarn

En Extrakt ut Wittdorn-Blöden un Bläder gell bi uns Vöröllern as Help, wenn dat Hart nich mehr so richtig slagen will.
Dat warrt seggt, dat Jesus sien Dornenkroon ut Wittdorn maakt worrn weer.
Uns Vöröllern hebbt geern Telgen vun'n Wittdorn över ehre Dören hangt, se glöven, dat weer en Hölp gegen böös Geistervolk.
Fröher hebbt de Lüüd glöövt, wenn man de Höhner an'n Karfriedag in enen Kranz ut Wittdorn-Telgen fodert, denn wörrn de Höhner nie vun 'n Habicht haalt.

De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Anke Nissen

13.7.14 . De Florfleeg


Tau'n Anhören: Hier klicken

Wenn du schimmern gröönlich Fleeg-Deerten sühst mit groot güllenfarven Ogen, denn hest du en Florfleeg vör di. Se warrt ok Goldoog nöömt. Un se wirkt so fien, so zart, du kunnst denken, se weer ut dat Land vun de Elfen na uns kamen.

En anner Naam, de för dit irisieren schillern Insekt bruukt warrt, is "Blattluuslööv". De Florfleeg is nämlich en Röver, vele Blattlüüs warrt vun ehr üm de Eck bröcht. De Florfleeg höllt de Luus mit ehre Tangen fast un suugt se ut. Besünners de Larven vun de Florfleeg hebbt groten Appetit up Blattlüüs. Ene Larve vertilgt so üm un bi 400 Blattlüüs.

De Florfleeg driggt den Naam "Fleeg", man se is gor keen Fleeg. Se höört to de Netzflügler. Ehre Flünken sind klor as Glas. Dor kann een aver Adern in sehen, un de sünd gröönlich.

De Florfleeg is dämmerungs- orrer nachtaktiv. An'n Dag sitt se an'n schattig Platz. Wenn't denn Avend warrt, geiht se up Jagd. Se tast mit ehre langen Föhler na Blattlüüs. Se mag aver ok geern Pollen un Nektar.

Ehre rund 900 Eier leggt de Florfleeg an'n leevsten mirrn in en Blattluus-Kolonie rin. Dat is bannig ümsichtig, dücht mi, denn so is glieks Futter för de Larven dor. De winzigen Eier seht ut as lialütte witte Luftballons un elkeen Luftballon-Ei sitt an en lange dünne Stang.

Hett denn so'n Larve 2 bet 3 Weken lang uns Blattlüüs upfreten, denn spinnt se sik in en Kokon in. Dor schlüpft denn de schimmern gröön Florfleeg rut, un de süht ut, as weer se ene "Elfe".

Biller: Antje Heßler. De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Anke Nissen

8.7.14 . Dat Alpaka bi uns


Wat'n sööt Pony! Un de Wuschelfrisur — as Jogi Lööw!

Wat een allens so över'n Weg lopen kann — dor mütt ik mi männichmal doch fix wunnern. As Bispill kortens: Wi weern so'n beten över Land. Ganz dicht bi'n Kanal — den Elbe-Lübeck-Kanal — stünn up en Wisch en Deert. Langen Hals, lange Been.


Dat is doch en Pony — oder en Reh?

Bestimmt so'n Spuck-Deert", meen mien leef Mann. "Gah man nich so dicht ran!"
"Spuckdeert? — Denkst Du an en Lama?"
"Jaha. Kunn doch angahn! Naja, so'n beten wat kamelig süht dat ja würklich ut."


Dat's'n Krüüzung twischen Pony un Roadrunner! Man to un to sööt!

Later hett man uns vertellt, dat dit Deert en Alpaka weer. Un dor weer noch tweet Alpaka. Un Alpakas höört to de Familie vun de Kamele. Un Alpakas geevt 'ne wunnergoot, weke, warme Wull. Un disse beiden Alpakas hier, de harrn graad de Wull afschoorn kregen.

Ik segg ja, een mütt sik wunnern, wat een so allens övern Weg lopen kann!

De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Anke Nissen

8.7.14 . Karthäuser-Nelke
Dianthus carthusianorum
Familie Nelkengewächse, Caryophyllaceae

Anner Namen: Blutnelke, Steinnelke, Blutströpfchen, Blitzblümchen, Donnernelke

Wi weern poor Daag up Usedom. En vun ehre Halfinseln — de "Zacken" — heet "Gnitz". Wi föhrn mit uns lütt Auto so wiet up disse Halfinsel rup, as dat güng, denn stellen wi dat af un lepen quer dörch de Natur, över enge Trampelpfade, lütte Weeg, över Feller, Heide, Wald. Wi kemen an en Över, an dat ik lialütte Muscheln funnen heff. Disse Muscheln harr ik noch nie nich sehn. Gedüllig tööv mien leef Mann, bet ik poor Muscheln sammelt harr. Wi klattern up en Düne, so'n Ort Steilöver. Uns Ogen freuen sik an all dat Schöne rundüm. Sogoor en Seeadler wies sik. Wi hebbt enen groten Bagen slagen un sünd up en anner Fährte trüch lopen. In de Twischentiet weer't fix warm worrn.

Up den Trüchweg heff ik en lüchen pinkfarven Bloom entdeck. Wi weern de Meen, dit kunn ene Nelke sien. Se weer heel slicht, man ehre Farv weer wunnerschöön un intensiv. Later heff ik up en Tafel leest, dat hier noch de rore Karthäuser-Nelke vörkümmt. Dat warrt se denn wohl west sien.

Ik heff leest, dat de Karthäuser-Nelke fröher in elkeen Klostergoorn to finnen weer. Dat kann denn aver blots to'n Smücken west sien; denn en Heilplant is se — so veel as ik weet — nich. Ik kann mi aver vörstellen, dat ehr Naam dordörch entstahn is.

De Volksmund seggt, dat de Karthäuser-Nelke oft dor wasst, wo de Blitz geern insleit. Dor kaamt denn wohl de volkstümlich Namen "Blitzblöömken" un "Donnerbloom" her. De Karthäuser-Nelke blöht vun Juni bet September un se verströömt en lichten angenehm Duft. Se weer 1989 de Bloom vun't Johr ("Blume des Jahres").

De Blöden vun de Karthäuser-Nelke staht in de Tiet vun 10°° bet 22°° wiet apen. Denn maakt de Plant de Blöden dicht. Un ut dissen Grund kunn de Plant as Tiet-Ansaag bruukt warrn. Carl von Linné (1707-1778) hett dit Besünnere vun de Plant markt, faststellt, un is so up de Idee vun en Blomen-Klock kamen.

Anke Nissen

2.7.14 . Lütt-Tüügs ut unsen Goorn verdrieven


De grote Snickenfalle in Navers Goorn

Dat gifft in unsen Goorn so veel Lütt-Tüügs, dat uns argert, dat wi dor gor nich geern hebben wüllt, dat wi — wenn't geiht — verdrieven wüllt. Ik erinner blots mal an de verdreihtlichen Nackt-Snicken. Gode Erfohren hebbt wi maakt mit de groten Rhabarber-Bläder. Wi leggt de up'n Rasen un dorünner sammelt sik würklich ganze Snicken-Sippschaften. Kannst de denn binah mit de Schüffel in'n Emmer sammeln.

Hüüt kann een ja Schädlinge un Krankheiten goot mit chemisch Mittel to Liev gahn. Dat gifft aver ok allerhand Krüder, de sik dorför bruken laat. De Krüder kann een sülven sammeln orrer in de Afteek köpen. Arbeiden deit man mit Tee, Brühe, en kollen Uttoog orrer Jauche.

  • Wo Tee herstellt warrt, dat weet wi: De Krüder — dröögt orrer frisch — mit kaken Water övergeten un denn trecken laten.
  • Ene Brühe warrt ansett. Dat heet, de Krüder — ok weller dröögt orrer frische — warrt mit kolt Water för 24 Stunnen inweekt. Denn warrt allens to'n Kaken bröcht un 30 Minuten dörchkaakt.
  • Bi enen Kolt-Uttoog warrt frische Krüder mit kolt Water ansett. Man lett allens 24 Stünnen stahn un seiht denn de Flüssigkeit af.
  • Un denn blifft noch de Jauche. Wi hebbt dat mal mit Brennnetteln versöcht. Uns Blattlüüs hebbt disse Jauche gor nich goot funnen. Man — ik ok nich. Ik segg juuch, de Kraam stinkt ganz, ganz grulich. För de Jauche bruukt man frische Krüder. De warrt mit Water övergaten un blievt poor Daag stahn. Af un to röögt man den Kraam üm. An'n besten stellt man de Jauche-Tunn an enen sünnig Platz. De Warmnis lett allens gauer gären. Un dat dat nich all to dull stinkt, kann man beten Gesteinsmehl baven över stöven. To'n Verjauchen bruukt man för 10 Liter Water 1 kg frische Krüder — as Brennnettell-Bläder, Wermut, Ackerschachtelhalm, Rainfarn...


"Mi is dat egaal, ik eet de Roos!" (Bild Ewald Eden)

Also, wenn een keen chemisch Mittel bruken will, is dat Verdrieven vun dat argerlich Lütt-Tüügs ut unsen Goorn recht wat ümständlich. Kann aver helpen!

Anke Nissen

26.6.14 . De Katten un dat Kattenkruut

Worüm sünd welk Katten blots so mall up Kattenminze? Se wöltert sik in de blöhen Planten un torkeln dorna as besapen rüm. De Inhaltstoffe vun't Kattenkruut mütt ja up disse Katten as Drogen wirken. Se snuppert dor an, knabbert an de Bläder, rievt sik dor an, wälzt sik up de hele Plant rüm.

Ik heff sehn, dat en Katt achteran richtig in de Luft hüppt is. Aver denn harr se schients ehr Interesse an mien Kattenminze verloren. Se hau af. Man korte Tiet later weer se weller trüch un dat Wöltern in mien prächtig blöhen Kattenkruut güng vun vörn los. De Plant weer al ganz tweidrückt, tweiwöltert. Wo lang sall mien Plant dissen mallen Kraam noch uthollen?


Katt Sissy

Ik heff aver faststellt, dat dat anner Katten gifft, de kümmert dat Kattenkruut överhaupt nich, se warrt nich dorvun antrocken, se warrt nich mall, wenn se in de Neegde vun dit Kruut kaamt. Dat liggt denn wohl an de Katten-Gene?

De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Anke Nissen

26.6.14 . Aronia

Hebbt ji al mal vun de "Aronia" wat höört? Ik nich. Man nu heff ik leest, dat de Aronia ene Frucht is, de binah vergeten worrn is. Se süht ut as en Heidelbeer, smeckt as uns Johannisbeern un hett en Kerngehüüs as en Appel; un se wasst an enen Boom, an en Struuch.

Wi sünd ehr mal in Bad Bevensen begegent, ahn dat wi wüssen, dat se ene Aronia weer. Uns Fründin hett furts een vun de deepswarten Beern afplückt un in'n Mund steken. Ik kunn gor nich so gau wohrschuun. Un ik heff dacht: "Mutig, de Deern!" Nu aver weet ik, dat keen Gefohr för uns Fründin bestahn hett, de Aronia is up jeden Fall en Frucht, de wi geern un oft to uns nehmen köönt.

De Aronia stammt ut'n Oosten vun Nordamerika. De Indianer hebbt se al lang kennt. Se hebbt de swarten Beeren schätzt, ok de Bläder hebbt se as Heilkruut bruukt, un ene Legende vertellt, dat ok de Aroniakerne goot to bruken weern. Tominnst een Sioux-Indianer hett — as he vun en Wildkatt angrepen worrn is — dit Deert mit Kerne vun de Aronia beschaten un verdreven. He harr wohl nix anners to Hand. Anner Johr hett denn en rümlopen Aroniastruuch de Lüüd verschreckt. Ut den Kopp vun de Wildkatt weer en Aronia rutwussen. Heff ik so leest...

So üm 1900 rüm hebbt de Russen de Aronia-Plant na Russland bröcht. Se wörr dor as Mittel gegen hogen Blootdruck insett un gegen Arteriosklerose insett. Un ok de Düütschen hebbt de Plant üm de Tiet rüm hier her haalt. Bruukt wörr se hier as Levensmittelfarv.

De Aronia (Aronia melanocarpa) höört to de Familie vun de Rosengewächse (Rosaceae). Se warrt so 2-3 Meter hooch. Se diegt binah in jeedeen Klima. Se blöht in'n Mai recht hübsch. De Blöden staht in Dolden tohoop. En Dolde hett so üm un bi 20 witte lütte Blöden. De Beeren sünd, solang se unriep sünd, root, ehr Fruchtfleesch aver is gröön bet röötlich. Sünd de Beeren aver riep, denn sünd se deep swart. Se smeckt herb, beten wat suur. In'n Harvst farvt sik de Bläder wunnerschöön lüchen root.

De Aronia kannst' eten, so as Heidelbeeren, Himbeeren orrer Erdbeeren. Se hebbt alltohoop vele Vitamine un Mineralien in sik. Un du kannst de Aronia in dienen Goorn planten, so as ik dat in Bevensen sülms sehn heff.

De Biller köönt Se per Klick vergröttern! — Anke Nissen



na baven