Bugenhagen, maalt vun Lucas Cranach d.Ä.
Bugenhagen, maalt vun Lucas Cranach d.Ä.

Johannes Bugenhagen,
ok Dr. Pomeranus nöömt
24.06.1485 — 20.04.1558

vun Rudi Witzke


Dat is en Satz, den nüms vergett: Luther seggt up den Rieksdag in Worms de Wöör: "Hier stah ik, ik kann nich anners, Gott help mi! Amen."

Un hei haugt Tetzel den Aflasszeddel üm de Ohren, schimpt up de Börger, de Kunstwarke för de Karken stiften, dat se nich so lang in't Feegfüür smoren mütten.

Luther vör'n Rieksdag
Luther vör'n Rieksdag. Bild: Wikimedia Commons, PD old

Dat laten de einfachen Lüüd in de Städer sik nich tweimaal seggen. Se halen de Altore, de Biller, den Kanzelsmuck un wat dor noch so hangt orrer steiht daal un haugen dat in Gruus un Muus. Bestraft warden kunnen se nich, de mehrsten Magistrate harrn so'n Passus schreven, dat Aflasswark Düwelswark is. Un de Kunstwarke in de Karken weeren in ehr Ogen Aflassdaun.

Billerstörmers bi de Arbeit
Billerstörmers bi de Arbeit. Bild: Wikimedia Commons

Hier hebbt se besünners dull aast un nix heil laten, wenn dat nich versteckt weer:

Johr
Noord Süüd
1522 Wittenberg, Meißen (?) Luzern

1523

Lübeck, Halberstadt, Breslau (?), Danzig

Zürich, Straßburg

1524

Nebra, Mühlhausen, Königsberg, Magdeburg, Zwickau

St. Gallen, Rothenburg

1525

Wolkenstein, Stolp, Stettin, Torgau, Stralsund

Basel

1526

Köln

 

1527

Soest, Pirna

 

1528

Braunschweig, Hamburg, Goslar

Bern

1529

Minden (?), Göttingen

 

1530

Einbeck

Neuchâtel

1531

Lippstadt

Ulm, Konstanz

1532

Herford, Lemgo, Waldeck

Genf, Regensburg, Augsburg

1533

Höxter, Warendorf, Ahlen, Beckum

 

1534

Hannover, Münster

 
1535-1546 Wesel, Hildesheim, Merseburg, Alfeld Nürnberg

(Daten na Wikipedia)

Luther sülven harr gegen dat Smuckwark predigt, wo wiet dat to verglieken weer mit de Aflasszeddels. Hei harr de Wuut vun Mob anpösert un kunn se nich trüüchdreihen.

In de Karken un in de Gottesdeinste güng dat faken drunner un dröwer. Luther harr keen Tiet för hatt, en Karkenornung överall to schrieven un dörchtosetten. In sien Noot föll em Johannhes Bugenhagen in.

Johannes Bugenhagen leet sik ok Doctor Pomeranus nömen. Hei weer wohrhaftig en groote düütsche Reformatoor un Maat vun Martin Luther.

Hier keem he her

Över sien Jugendjohr weit een wenig. Sien Vadder weer Gerhard Bugenhagen. Hei weer Raatsherr in Wollin in Pommern, villicht ok Börgermeister.
De Äbtissin Maria vun dat Zistersienserkloster in Wollin unnerstütte de Familje. Se weer en Süster vun den Pommernherzog Bogislaw den Teihnten. So kunn Johannes bit 16 Johr de Schaul in Wollin besöken. 1502 schreev hei sik in de Universitäät Griepswold in un studeerte de "Söven Künst". Sommer 1504 güng hei vun de Universität af, ahn en Examen to maken. Hei güng as Liehrer na Treptow an de Rega an de Stadtschaul. An't Enn vun dat Johr wöör hei de Rekter vun de Schaul, jüst woll mit 19 Johr.

Nu kunn hei Latinsch liernen. Hei legte de Bibel ut un fünn Tohörers ünner de Börger un Mönke. Bit na Livland un Westfalen snackten se vun em.
Theologie harr hei bit nu nich studeert. Liekers wöör he 1509 to'n Preister inweiht. Hei arbeidte an verschieden Steden, so ok in dat Kloster Belbuck as Lektoor.

Hei makte vele Reisen in Pommern un füng 1517 in'n Updraag vun sienen Herzog Bogislaw X. an, de Chronik "Pomerania" to schrieven. Dorbi het hei dat westslaawsche Volk vun de Kaschuben nich vergeten. 1518 weer de Chronik trecht. Se wöör Vörbild för vele annre Bäuker. Kantzow weer so een Chronikschriever in Hochdüütsch, de sik na Bugenhagen richten dää.

Pommern
Pommern. Bild ut Wikimedia Commons, Wilhelm Blaeu

Wat hebbt wi nu to weiten kregen? Dr. Pomeranus weer een plietschen, flietigen jungen Kierl, de sien Weeg dörch't Leven noch söchte.
Över de Schrieverie liernten sik Bugenhagen un Luther kennen. Hei güng na Wittenbarg to't Studeern. In Wohrheit aver seet hei mit Luther un Melanchthon un anner klauke Köpp tosamen. Se geven de Reformatschoon den theoloogschen Grund. Dor wöör de klauke Kopp vun Dr. Pomeranus en grote Hülp.

Wittenbarg
Wittenbarg. (Ratsalbum Ottoheinrich 1536; Wikimedia Commons)

Veel hett hei noch hier un dor makt, hei weer Stadtpfarrer in Wittenbarg un Professer an die Universität in de Lutherstadt. — Sien Levenswark harr hei jümmer noch vör sik.

In de Karken un de dormit verbunnen Schaulen güng dat na de Reformatschoon tehmlich dörcheenanner. Luther geev Johannes Bugenhagen den Updraag, hier allens in de rechten Bahnen to lenken un Ornung to schaffen.
De Karken- und Schaulornung vun Hamburg, de vun Lübeck, vun Braunschweig un von Pommern, vun Dänemark bröcht hei na veel Verhanneln trecht. Een kann dat kuum uptellen, wohen hei allens Ornung bröchte.

Danzig
Danzig (Andreas Stech, Utsnitt, Bild ut Wikimedia Commons)

Lübeck
Lübeck (Braun Hogenberg um 1580; Bild ut Wikimedia Commons)

Stralsund
Stralsund (Merian, Bild ut Wikimedia Commons)

In de Reformationstied weeren de kathoolschen Regeln vun Messen un wo se aflöpen nich miehr güllig. Elkeen Pastoor orrer tosamen mit de Gemeind makten dat, as se wullen. Dor kunn dat vörkamen, dat een Pastoor twei bit drei Stunnen predigte un sien Lüüd utschimpte, wenn se nich nipp tohörten. Anner weeren mit den Gottsdeenst in weniger as en half Stunn trecht. Ok kregen Kierls orrer Fruuns sik dat Strieden. Orrer en Buur packte sien Stück Speck ut, snää över'n Dumen sik en recht Stück af un spölte dat mit'n Sluck daal. Hier und dor qualmte ok en Piep. Dat geev even keen Karkenornung.

Hamborg
Hamborg (Hogenberg, Frans, 1535; Wikimedia Commons)

As Bugenhagen in Hamborg sik jüst mit de Ziesterzienserinnen strieden dää, müßt hei na Flensborg. Dat güng üm dat Bedüden vun dat Avendmahl. De Pastoor Melchior Hofmann weer en "Schwärmer". De Dispute mit Bugenhagen wiesten denn aver en Weg.

Lang hett dat duurt, ehrdat elkeen Kark ehr Karkenornung harr, un egenlich sünd de hüüt Wählten ut de Gemeinden as Synodale noch an't Beraden. Wi erinnern de Dispute, heit dat bi de denn woll, över de "Bibel in gerechter Sprache", ok över dat Tosamenleggen vun de Karken in'n Norden.

Karkenornung Braunschweig
Karkenornung Braunschweig
Karkenornung Lübeck
Karkenornung Lübeck
Karkenornung Göttingen
Karkenornung Göttingen
Karkenornung Hessen
Karkenornung Hessen

Ierst so na 1555 kann een vun en evangelsch-lutherisch Karkenornung reden. Se regeln den Bekenntnisstand, de Tostännigkeiten vun verschieden hoge Leidslüüd, de Vullmacht, Pastoren intosetten, to ordineern un wokeen un wokeen "visitieren" dörff, woans Pastoren un anner disziplineert warden dörven.
Ok ward nau regelt, woans een Gottesdeinst aftolopen hett. In uns güllig Gesangbook finndst den "Liturgischen Kalenner" af Siet 954.

De Harp, Bugenhagens Wappen
Bugenhagens Wappen (Pommersche Evangelisch Kirche)

De Rechte un Plichten vun de Gemeindeglieder un de Pastoren warden fastschreven. Ahn Bugenhagen un anner Mannslüüd Wark is Kark, as se hüüt is, gor nich to denken. Ik denk, dat is ok vun Bedüden, dat bit up de däänschen Ornungen all Karkenornungen in Nedderdüütsch schreven sünd.

En gliek groot Kapittel kannst dorvun schrieven, woans Bugenhagen, Melanchthon un Luther wat för de Schaulen för alle Kinner daan hebbt — un för de Armenhüüs in elkeen Dörp.

Jüm is to danken, dat för alle Minschen in dat Rebett vun de lutherische Kark de Minschen wedder sittlicher miteenanner umgüngen.

Ik heff een Satz leest: "Wi mööt to de reformatoorsch Midd trüchkamen."
Ik denk mi, dat wi Bugenhagen in sien Jubiläumsjohr recht iehren, wenn wi lesen, wat in disse Daag Klaus Douglass, up den vele ehr Höpen setten, seggt hett. Hei bewiest dörch sien Daun, dat de Reformatschoon noch nich to Enn is. Wenn een interesseert is, ik heff vun den Verfater de Verlööf kregen, sien 96 Thesen in't Plattdüütsche to översetten un to wiesen. Hier kannst dat lesen!

Een kann nich allens up eenmaal. Ick heff för mi een Thees utsöcht:

"Wokeen anner een gaude Naricht wiederseggen mucht,
schull sülvst een goode Naricht sien."

Ik heff mi Douglass sien Bauk köfft, wieldat hei mi övertüügt hett, dat de Reformatschoon noch nicht to Enn is.


Ünnerschrift vun Johannes Bugenhagen. Bild: Pommersch Evangelische Kark in Wikipedia


Rudi Witzke
All Biller vun Stadtansichten, Urkunnen, Koorten sünd historische Biller ut Wikimedia Commons

22.6.2008


na baven