Karl
H. Nissen
Vun lütte Hüüs: Gänge
Se köönt de mehrsten Biller
dör Klick vergröttern. Trüch kaamt Se denn mit'n Zurück-Knoop
op de Browser-Symbolliest!
Uns oll Lübeck, dat is ene Insel.
Wenn
een in Lübeck leben wull, denn müß he sik hier
up disse Insel en Stell to'n Wahnen söken. Vörstäder
geev dat nich.
An de Straten stünnen vörn de groten Hüüs vun de
Börger, vun de Kooplüüd.
Man wo sullen de lütten Lüüd hen, Handwarkers, Matrosen,
Arbeitslüüd?
Up de groten Grundstücken weer männichmal noch Platz för
en Reeg "Buden", so hebbt de lütten Hüüs heten,
vun de dat ok hüüt noch vele gifft. Henkamen kunn man männichmal
dörch ene Infohrt, enen "Torweg". Meist müß
man dörch enen Tunnel, enen Gang hendörch. De weer eng un
sied, een müß jümmers den Kopp intrecken.
De Ingang to'n Bruskow-Gang in de Wahmstraat.
Foto: B.Botsch. Klick op to'n Vergröttern!
|
Vun disse Gänge hett dat üm 1700 so bi 160 Stück geven,
hüüt sünd dat jümmers noch an de 100. De hebbt all
enen Namen. Mal hebbt se na de Handwarkers heten, de dor leevt hebbt.
So gifft dat Bäckergang un Slachtergang un Spinnradmakergang. Mal
heet se Käselaus-Gang orrer Derliens-Gang na den Besitter vun de
lütten Hüüs.
Wi köönt de nich all bekieken, dat warrt to veel. Man an
veer Steden wüllt wi uns ümkieken. De Koort linkerhand wiest
de Steden; wenn Se op klickt, köönt Se de Koort in heel groot
sehn. Uns Gänge, de wi besnuppen warrt, sünd dor mit Tallen
kenntekent, un in düsse Beschrieven ok; so köönt Se ehr
licht opfinnen.
Wi fangt mal an in de Engelsgruuv. Ganz baben, bi de Schiffergesellschaft,
dor is de Straat steil un small, na ünnen to warrt se breet un
meist vörnehm.
Gaht wi den Barg hendal, denn findt wi bald linkerhand en Schild "Schornsteinfegergang",
denn de brede Infohrt to "Sieverts Thorweg". Un hier, en poor
Stufen hendal, is de
1 Bäcker-Gang
Disse Gang is recht lang, wi gaht dörch dat grote Vorderhuus hendörch.
Vörsicht! Al wedder Stufen, un nu staht wi in den Gang. Links lütte
Hüüs, en beten bunt antokieken, de Wänn ünner Putz.
Rechte Siet en ganze Reeg ut Fackwark, fein trecht maakt.
Glieks hier vörn steiht en Muur ut Backsteen, dor is en lütten
Goorn achter, dat Huus is afbraken. Kiek mal de Muursteen an, hier baben.
Dor hett mal en groten Hund in den weken Lehm rinpett, bevör dat
en Muursteen worrn is, un hier s ünd
Stempel vun de Tegelien, de de Steen brennt hebbt; mal is dat de Adler
vun Lübeck, mal en Hart, mal de Slötel vun Petrus.
De Gang is olt, vör 700 Johr stünn dor al wat in de Böker
över. De Hüüs sünd man lütt na uns Denken
vun hüüt : ünnen so bi 20 m², ünner dat
Dack ok noch en beten. Liekers weer dat al wat, wenn man dormals so
en egen Wahnung harr. Ut dat Johr 1663 weet man, dat dor Bootslüüd,
en Timmermann, en Soldat un twee arme Wittfruun wahnt hebbt.
Sienen Namen hett he en poormal ännert, de Gang, he is jümmer
wedder verköfft worrn. Man bi de nien Besitter weern en ganze Reeg
Bäcker mang, un so hett he sienen Namen to Recht.
Lang hett de Pöttergesell Hinrich Hack in den Bäckergang
leevt. As he oolt weer, sall he mal seggt hebben: "Uns Gang is
je würklich recht schöön, wenn hier man blots nich so
vele Fruunslüüd wahnen deen." Wer weet, wat he beleevt
hett.
Gaht wi dissen Gang bet to End, denn geiht dat nochmal rechts üm
de Eck, un wi kaamt in den Lüngreensgang, de in de Fischergruuv
wedder rutkümmt.
Gänge, de vun en Straat na de annere dörchgaht, de gifft
dat nich veel. Meist sünd de Gänge "Sackgassen",
jümmers so, as dat Grundstück dat hergeev.
Wi gaht nu ok nich dörch, wi gaht wedder trüch na de Engelsgruuv.
De hett ehren Namen nich vun Engels, so mit Flünken, nee, de Naam
hett wat to kriegen mit de Scheep ut England, de hier ünnen an
de Trav legen.
Wi gaht nu vun de Engelsgruuv rechts af, rin na de Engelswisch, rin
na den
2 Hellgrönen
un Düüstergrönen Gang
Rinkamen köönt wi vun de Engelswisch, man ok vun'n Haben,
de Ünnertrav, un ok vun de Alsheide. Dat sünd ok nich blots
twee Gänge, dat is meist as en lütt Dörp. Ganz fröher,
so vör 700 Johr, weer dat en Wisch an de Trav. Spiekers
sünd buut, ok lütte Hüüs. De sünd jümmers
wedder veraarvt an anner Familien. Later sünd de Buden verköfft
an Schipper un anner Lüüd vun'n Haben. En Fabrik is afreten,
nie Hüüs sünd henkamen, de paßt goot to dat Olle.
Dat weer en ganz egen Welt. Mal heff ik mit enen ollen Mann snackt.
De weer meist en beten trurig. "Woso dat?", heff ik em fraagt.
He harr mi graad vertellt, dat he al üm un bi achtig Johr leven
dee in dissen Gang, in "sienen" Gang. Tja, de Haken weer de:
sien Öllern sünd dor eerst hentrocken, as he al twee Johr
olt weer, un so höör he gor nich so recht dorto.
Hüüt is dat anners. Vele junge Lüüd sünd dor
tohuus, dat gifft sogor enen richtigen Kinnerspeelplatz.
Mal hett dat en groot Unglück geven. En vun de Schipper harr en
Tunn mit Scheetpulver in sien Huus ünnerstellt, un de is explodeert.
Vele Dode hett dat geven, vele Hüüs weren twei.
Un
noch en anner Geschicht warrt vertellt vun den "Hellgrönen
Gang". So vör 150 Johr geev dat en Oort Schlager, so'n Gassenhauer,
dat weer dat "Leed vun den Ossensteert".
De Versen weern licht to behollen, dor weer ok nix Leges an. Man so
na un na sünd dor nie Versen to kamen, oft recht saftige. Ok de
Hoge Obrigkeit kreeg dor ehr Fett. Dat hett de nich gefullen. De Polizeisenator
Plitt en ganz scharpen hett dat Leed verbaden. Dat geev
Geldstraaf un en Jackvull, wenn dat sungen wörr.
Nu weer dor en Jung, villicht twölf Johr olt, de süng vergnöögt
dit Leed in de Breed Straat un leep graad den Senator in de Arms. De
stell sik ganz fründlich:
"Jung, wat kannst du fein singen, maak dat noch mal". Un denn:
"Nee, wat schöön, wo heeßt du denn, mien Jung?"
Un de Jung he weer en Plietschen hett brav antert: "Ik
heet Fiete Schütt un ik wahn in den Hellgrönen Gang Nr. 6!"
Annern Morgen, Klock 8, stünn Schutzmann Schulz, groot un breet,
in den Hellgrönen Gang un ballert bi Nr. 6 an de Döör.
"Ik sall Fiete Schütt na de Wach bringen. He hett dat Ossensteert-Leed
sungen, un nu kriggt he Schacht!"
De oll Käselau ut Nr.6, he weer fröher Träger bi de Schonenfohrer
west, gnurr em an.
"Hier gifft dat kenen Schütt, in den ganzen Gang nich!"
Kiek, un so hett en lütten Jung den groten Senator up de Nääs
rümdanzt.
De Hüüs in so enen Gang sünd lütt, de Lüüd
wahnt dicht bi'nanner, man weet veel vun'nanner. Man mütt sik Mööh
geven mit siene Navers.
Vör en poor Johr hebbt Studenten rümfraagt, wo dat so geiht
in enen Gang, woans de Lüüd mit'nanner utkaamt. Meist all
hebbt seggt: allerbest, wi wüllt hier nich weg.
Liekers geev dat ok mal spöttsche Snackerie. Hannes Dedow weer
en düchtigen Discher un blangenbi sammel he olle Schapps un Truhen.
Sien lütt Huus weer vull dorvun. As he denn heiraadt hett
de Fru harr Geld, man se weer recht wat öller , dor hebben
de Navers meent: "De passt to em, he sammelt je so ollen Kraam."
Man nu
sall dat noog sien hier in'n Nord vun uns Stadt.
3 Gänge in'n
Süüd vun de Insel
Wi gaht ut den Gang rut, na de Trav, un loopt dor lingelang na Süden
to. Dit End, bet na dat Holstendoor,
dat heet "An der Untertrave" (An de Ünnertrav), de anner
Siet warrt "An der Obertrave" nöömt. Wi kaamt vörbi
an de Musikhoochschool, an "Im Reinfeld", en groot Huus, dat
fröher to dat Klooster in Reinfeld tohöört hett, un an
de Rossmöhl. Dat weer keen Windmöhl, ok keen Watermöhl,
nee, Peer hebbt hier enen Göpel dreiht un so dat Korn mahlt.
Un denn staht wi vör en staatsch Huus, de böverst Etage is
en beten vörbuut. Kiek, un dor is wedder so en Gang, "Rosenhof"
steiht baben över.
Wenn
wi dor dörch sünd (hier kunnen wi de Lüüd in de
Stuuv kieken, avers sowat doot wi ja nich), denn mütt wi uns eerst
mal ümsehen. Hier na links, dat sünd de groten Hüüs
an de Trav, en recht bunt Bild. Un nu wedder na rechts.
Wenn wi sommerdaags hier dörchgaht, een kunn denn glöven,
dat is en lütten Park mit Hecken, grote Bööm un bunte
Blomen.
So weer dat nich jümmers. Vun dat 15. Johrhunnert an sünd
hier lütte Hüüs buut, bannig lütt, för lütte
Lüüd. Dor to wahnen, dat weer männichmal leeg. Enen groten
Peerstall geev dat, wo Peer sünd, dor is ok Mist, un wo Mist is,
dor sünd ok Rotten.
En Fabrik mit enen hogen Schosteen stünn dor. Dat hett sik ännert
in't vörig Johrhunnert. Veel vun dat Olle is afreten, Luft un Licht
un Gröön gifft dat nu.
Hier
is de eerst Gang, de "Kalandsgang".
So as de Handwarker sik tosamenfunnen harrn to Zünfte, in Lübeck
weern dat de Ämter, so hebbt sik ok de lütten Geistlichen
tohoopslaten, un sowat weer en Kaland.
Ganz fröh hett dat Grundstück en rieke Fru tohöört.
In de lütten Hüüs, so warrt dat vertellt, hebbt Deerns
leevt, na, so ganz brav sünd de woll nich west. De Fru is denn
in't Klooster gahn na Zarrenthin, dat Grundstück mit de Hüüs
un de Deerns hett de Stadt övernahmen. Man so warrt dat
vertellt de Raatsherren un de Deerns sünd so goot mitenanner
utkamen, dat hett Arger geven, bet de Kaland dat Seggen kreeg. Denn
weer Ruh.
Hüüt is dat en Smuckstück, de Hüüs sünd
pleegt, allens is fein antokieken.
En poor Schreed wieder geiht Heynaths Gang
af na de Hartengruuv.
En lütt Speelplatz höört dorto mit Schaukel un Sandkist.
De Hüüs sünd ok hier goot in Schuß, bi en poor
is noch to sehn, dat se in Fackwark buut sünd. Hier hebbt Stecknitzfohrer
wahnt un Slachter. So üm 1800 hett de Holthändler Heynath
den ganzen Gang köfft.
Noch en lütten End wieder geiht Petersens
Gang af. De oll Petersen weer Garner buten vör de Stadt
un hett hier sien Geld anleggt. Vele Hüüs staht hier nich
mehr, hier is Platz för lütte Goorns, man hier steiht ok dat
lüttst Huus, dat wi kennt: 3,45 x 4,65, dat sünd jüst
16 m². Vun hier köönt wi röverkieken na de "Lichte
Querstraat", un an de Dackpannen köönt wi sehn, wo small
de Hüüs dor sünd.
Wi
gaht nu rut ut den Gang un staht in de Hartengruuv. De is breet, in
uns Tiet sünd dor Bööm plant. Dat Stecknitzfohrer-Amtshuus
steiht hier un en vun de eersten Kinnergoorns in uns Stadt, un links
un rechts köönt wi noch vele Gänge finnen.
4 Römisches
Reich un Brandes Hof
En Eck wüllt wi uns noch ankieken, meist mitten in de Stadt, in
de Möhlenstraat. Dat weer al jümmers de Weg na Süden,
na Ratzeborg un wieder. Teemlich an't End, dor wo fröher dat binnerst
Möhlendoor stünn un Toll betahlt warrn müß, dor
is hüüt en handfasten Kroog "Zum alten Zolln", un
glieks dorbi is dat "Römische Reich".
Dat
is en recht breden Gang, de elven Hüüs sünd smuck, se
hebbt all en Stockwark baben up un ok noch enen Erker. An'n End löppt
man gegen en Backsteenmuur, in de fröher en groot Schünendoor
in weer. De Rücksiet heet dorüm ok Scheunes Hof.
In dit "Riek" hett üm 1660 Arendt Siggelkow wahnt. He
weer en Höker, en lütten Handelsmann, man he hett för
den Dom enen groten Lüüchter stift, de hüüt noch
to sehn is.
Disse wunnerlich Naam "Römisches Reich" mag mit den Dom
un de Preesters tosamenhangen, so ganz genau weet dat keen to seggen.
Gliek
dorneben is de Brandes Hof. Wi stiegt en
poor Stufen hooch un staht in wedder in enen wieden Gang. De Hüüs
hebbt all en Mansarden-Dack, sowat gifft dat nich veel in Lübeck
un in enen Gang schon gor nich.



Dit allens weer viellicht in de fröhe Tiet Ackerland, vun richtige
Buurstellen warrt vertellt. Glieks üm de Eck is nu noch de Scheune
Hof.
Dor
stünn wirklich mal en grote Schüün. Later hebbt Suldaten
dor wahnt un Schutzlüüd. Vör lütte 100 Johr is de
Slosser Behrmann introcken. He hett allens fein trecht maakt, he harr
Wahnung un Warkstell dor, un he weer en lütten Künstler. Sien
Hart hüng an Lübeck, un dat hett he jümmers wedder maalt.

Gaht
wi noch mal üm de Eck, denn sünd wi in de Düveckenstraat.
De is small, up en Siet staht hoge Hüüs, dat möögt
mal de Schünen un Spieker west sien. De anner Siet höört
to dat St.-Annen-Kloster. Dor findt wi en ganze Reeg vun lütte
Fachwarkhüüs, en bi'nanner.
Över den Namen "Düveckenstraat" sünd wi uns
nich eenig.
De Lüüd, de dor wahnt, meent, dat Woort
"Düvecken" kümmt vun den Düvel. Se hebbt all
lütte Düvel in ehre Finster stahn.
Anner meent, dat dat Woort "Düvecken" bedüüdt
Duuv, dat "Täubchen", also de Vagel.
Noch anner vertellt vun enen Kroog, wo dat ok anner "Düvecken"
geven hett.
Gang orrer Hoff?
So
en Gang heet "Gang", man he kann ok "Hoff" heten,
so as bi den Brandes-Hof. Ganz richtig is dat so:
In enen Gang sünd de Hüüs all en beten verschieden,
de Hüüs höört de Lüüd to Egen, orrer se
wahnt to Miet, is allens en beten bunt. Dat is en richtige, lütte
Straat to'n Wahnen.
In enen Hoff sünd de Hüüs meist all gliek, so as hüüt
uns "Reihenhäuser". De sünd stifft vun Kooplüüd
un rieke Börg er
för Lüüd ut ehr Familie, faken för Fruuns orrer
ok för Arbeitslüüd.
Vun disse "Höfe" gifft dat ok noch en ganze Reeg. En
poor will ik Se bi't nächst Mal wiesen.
Na, ik meen, nu langt dat mit de Gänge.
Dat maakt Spaaß, dor mal dörchtolopen.
Kaamt Se man mal her to kieken.
|