Karl H. Nissen

Vun lütte Hüüs: Gänge

Uns oll Lübeck, dat is ene Insel.
Wenn een in Lübeck leben wull, denn müß he sik hier — up disse Insel — en Stell to'n Wahnen söken. Vörstäder geev dat nich.
An de Straten stünnen vörn de groten Hüüs vun de Börger, vun de Kooplüüd.
Man wo sullen de lütten Lüüd hen, Handwarkers, Matrosen, Arbeitslüüd?
Up de groten Grundstücken weer männichmal noch Platz för en Reeg "Buden", so hebbt de lütten Hüüs heten, vun de dat ok hüüt noch vele gifft. Henkamen kunn man männichmal dörch ene Infohrt, enen "Torweg". Meist müß man dörch enen Tunnel, enen Gang hendörch. De weer eng un sied, een müß jümmers den Kopp intrecken.

De Ingang to'n Bruskow-Gang in de Wahmstraat. Foto: B.Botsch. Klick op to'n Vergröttern!

Vun disse Gänge hett dat üm 1700 so bi 160 Stück geven, hüüt sünd dat jümmers noch an de 100. De hebbt all enen Namen. Mal hebbt se na de Handwarkers heten, de dor leevt hebbt. So gifft dat Bäckergang un Slachtergang un Spinnradmakergang. Mal heet se Käselaus-Gang orrer Derliens-Gang na den Besitter vun de lütten Hüüs.

Wi köönt de nich all bekieken, dat warrt to veel. Man an veer Steden wüllt wi uns ümkieken. De Koort linkerhand wiest de Steden; wenn Se op klickt, köönt Se de Koort in heel groot sehn. Uns Gänge, de wi besnuppen warrt, sünd dor mit Tallen kenntekent, un in düsse Beschrieven ok; so köönt Se ehr licht opfinnen.

Wi fangt mal an in de Engelsgruuv. Ganz baben, bi de Schiffergesellschaft, dor is de Straat steil un small, na ünnen to warrt se breet un meist vörnehm.

Gaht wi den Barg hendal, denn findt wi bald linkerhand en Schild "Schornsteinfegergang", denn de brede Infohrt to "Sieverts Thorweg". Un hier, en poor Stufen hendal, is de

1 Bäcker-Gang

Disse Gang is recht lang, wi gaht dörch dat grote Vorderhuus hendörch. Vörsicht! Al wedder Stufen, un nu staht wi in den Gang. Links lütte Hüüs, en beten bunt antokieken, de Wänn ünner Putz. Rechte Siet en ganze Reeg ut Fackwark, fein trecht maakt.

Glieks hier vörn steiht en Muur ut Backsteen, dor is en lütten Goorn achter, dat Huus is afbraken. Kiek mal de Muursteen an, hier baben. Dor hett mal en groten Hund in den weken Lehm rinpett, bevör dat en Muursteen worrn is, un hier sünd Stempel vun de Tegelien, de de Steen brennt hebbt; mal is dat de Adler vun Lübeck, mal en Hart, mal de Slötel vun Petrus.

De Gang is olt, vör 700 Johr stünn dor al wat in de Böker över. De Hüüs sünd man lütt — na uns Denken vun hüüt —: ünnen so bi 20 m², ünner dat Dack ok noch en beten. Liekers weer dat al wat, wenn man dormals so en egen Wahnung harr. Ut dat Johr 1663 weet man, dat dor Bootslüüd, en Timmermann, en Soldat un twee arme Wittfruun wahnt hebbt.

Sienen Namen hett he en poormal ännert, de Gang, he is jümmer wedder verköfft worrn. Man bi de nien Besitter weern en ganze Reeg Bäcker mang, un so hett he sienen Namen to Recht.

Lang hett de Pöttergesell Hinrich Hack in den Bäckergang leevt. As he oolt weer, sall he mal seggt hebben: "Uns Gang is je würklich recht schöön, wenn hier man blots nich so vele Fruunslüüd wahnen deen." Wer weet, wat he beleevt hett. —

Gaht wi dissen Gang bet to End, denn geiht dat nochmal rechts üm de Eck, un wi kaamt in den Lüngreensgang, de in de Fischergruuv wedder rutkümmt.
Gänge, de vun en Straat na de annere dörchgaht, de gifft dat nich veel. Meist sünd de Gänge "Sackgassen", — jümmers so, as dat Grundstück dat hergeev.

Wi gaht nu ok nich dörch, wi gaht wedder trüch na de Engelsgruuv. De hett ehren Namen nich vun Engels, so mit Flünken, nee, de Naam hett wat to kriegen mit de Scheep ut England, de hier ünnen an de Trav legen.
Wi gaht nu vun de Engelsgruuv rechts af, rin na de Engelswisch, rin na den

2 Hellgrönen un Düüstergrönen Gang

Rinkamen köönt wi vun de Engelswisch, man ok vun'n Haben, de Ünnertrav, un ok vun de Alsheide. Dat sünd ok nich blots twee Gänge, dat is meist as en lütt Dörp. Ganz fröher, so vör 700 Johr, weer dat en Wisch an de Trav. Spiekers sünd buut, ok lütte Hüüs. De sünd jümmers wedder veraarvt an anner Familien. Later sünd de Buden verköfft an Schipper un anner Lüüd vun'n Haben. En Fabrik is afreten, nie Hüüs sünd henkamen, de paßt goot to dat Olle.

Dat weer en ganz egen Welt. Mal heff ik mit enen ollen Mann snackt. De weer meist en beten trurig. "Woso dat?", heff ik em fraagt. He harr mi graad vertellt, dat he al üm un bi achtig Johr leven dee in dissen Gang, in "sienen" Gang. Tja, de Haken weer de: sien Öllern sünd dor eerst hentrocken, as he al twee Johr olt weer, un so höör he gor nich so recht dorto.
Hüüt is dat anners. Vele junge Lüüd sünd dor tohuus, dat gifft sogor enen richtigen Kinnerspeelplatz.

Mal hett dat en groot Unglück geven. En vun de Schipper harr en Tunn mit Scheetpulver in sien Huus ünnerstellt, un de is explodeert. Vele Dode hett dat geven, vele Hüüs weren twei.

Un noch en anner Geschicht warrt vertellt vun den "Hellgrönen Gang". So vör 150 Johr geev dat en Oort Schlager, so'n Gassenhauer, dat weer dat "Leed vun den Ossensteert".
De Versen weern licht to behollen, dor weer ok nix Leges an. Man so na un na sünd dor nie Versen to kamen, oft recht saftige. Ok de Hoge Obrigkeit kreeg dor ehr Fett. Dat hett de nich gefullen. De Polizeisenator Plitt — en ganz scharpen — hett dat Leed verbaden. Dat geev Geldstraaf un en Jackvull, wenn dat sungen wörr.
Nu weer dor en Jung, villicht twölf Johr olt, de süng vergnöögt dit Leed in de Breed Straat un leep graad den Senator in de Arms. De stell sik ganz fründlich:
"Jung, wat kannst du fein singen, maak dat noch mal". Un denn: "Nee, wat schöön, wo heeßt du denn, mien Jung?"
Un de Jung — he weer en Plietschen — hett brav antert: "Ik heet Fiete Schütt un ik wahn in den Hellgrönen Gang Nr. 6!"
Annern Morgen, Klock 8, stünn Schutzmann Schulz, groot un breet, in den Hellgrönen Gang un ballert bi Nr. 6 an de Döör.
"Ik sall Fiete Schütt na de Wach bringen. He hett dat Ossensteert-Leed sungen, un nu kriggt he Schacht!"
De oll Käselau ut Nr.6, he weer fröher Träger bi de Schonenfohrer west, gnurr em an.
"Hier gifft dat kenen Schütt, in den ganzen Gang nich!"
Kiek, un so hett en lütten Jung den groten Senator up de Nääs rümdanzt.

De Hüüs in so enen Gang sünd lütt, de Lüüd wahnt dicht bi'nanner, man weet veel vun'nanner. Man mütt sik Mööh geven mit siene Navers.
Vör en poor Johr hebbt Studenten rümfraagt, wo dat so geiht in enen Gang, woans de Lüüd mit'nanner utkaamt. Meist all hebbt seggt: allerbest, wi wüllt hier nich weg.

Liekers geev dat ok mal spöttsche Snackerie. Hannes Dedow weer en düchtigen Discher un blangenbi sammel he olle Schapps un Truhen. Sien lütt Huus weer vull dorvun. As he denn heiraadt hett — de Fru harr Geld, man se weer recht wat öller —, dor hebben de Navers meent: "De passt to em, he sammelt je so ollen Kraam."

Man nu sall dat noog sien hier in'n Nord vun uns Stadt.

3 Gänge in'n Süüd vun de Insel

Wi gaht ut den Gang rut, na de Trav, un loopt dor lingelang na Süden to. Dit End, bet na dat Holstendoor, dat heet "An der Untertrave" (An de Ünnertrav), de anner Siet warrt "An der Obertrave" nöömt. Wi kaamt vörbi an de Musikhoochschool, an "Im Reinfeld", en groot Huus, dat fröher to dat Klooster in Reinfeld tohöört hett, un an de Rossmöhl. Dat weer keen Windmöhl, ok keen Watermöhl, nee, Peer hebbt hier enen Göpel dreiht un so dat Korn mahlt.

Un denn staht wi vör en staatsch Huus, de böverst Etage is en beten vörbuut. Kiek, un dor is wedder so en Gang, "Rosenhof" steiht baben över.

Wenn wi dor dörch sünd (hier kunnen wi de Lüüd in de Stuuv kieken, avers sowat doot wi ja nich), denn mütt wi uns eerst mal ümsehen. Hier na links, dat sünd de groten Hüüs an de Trav, en recht bunt Bild. Un nu wedder na rechts.

Wenn wi sommerdaags hier dörchgaht, een kunn denn glöven, dat is en lütten Park mit Hecken, grote Bööm un bunte Blomen.
So weer dat nich jümmers. Vun dat 15. Johrhunnert an sünd hier lütte Hüüs buut, bannig lütt, för lütte Lüüd. Dor to wahnen, dat weer männichmal leeg. Enen groten Peerstall geev dat, wo Peer sünd, dor is ok Mist, un wo Mist is, dor sünd ok Rotten.
En Fabrik mit enen hogen Schosteen stünn dor. Dat hett sik ännert in't vörig Johrhunnert. Veel vun dat Olle is afreten, Luft un Licht un Gröön gifft dat nu.

Hier is de eerst Gang, de "Kalandsgang".
So as de Handwarker sik tosamenfunnen harrn to Zünfte, in Lübeck weern dat de Ämter, so hebbt sik ok de lütten Geistlichen tohoopslaten, un sowat weer en Kaland.
Ganz fröh hett dat Grundstück en rieke Fru tohöört. In de lütten Hüüs, so warrt dat vertellt, hebbt Deerns leevt, na, so ganz brav sünd de woll nich west. De Fru is denn in't Klooster gahn na Zarrenthin, dat Grundstück mit de Hüüs un de Deerns hett de Stadt övernahmen. Man — so warrt dat vertellt — de Raatsherren un de Deerns sünd so goot mitenanner utkamen, dat hett Arger geven, bet de Kaland dat Seggen kreeg. Denn weer Ruh.
Hüüt is dat en Smuckstück, de Hüüs sünd pleegt, allens is fein antokieken.

En poor Schreed wieder geiht Heynaths Gang af na de Hartengruuv. En lütt Speelplatz höört dorto mit Schaukel un Sandkist. De Hüüs sünd ok hier goot in Schuß, bi en poor is noch to sehn, dat se in Fackwark buut sünd. Hier hebbt Stecknitzfohrer wahnt un Slachter. So üm 1800 hett de Holthändler Heynath den ganzen Gang köfft.

Noch en lütten End wieder geiht Petersens Gang af. De oll Petersen weer Garner buten vör de Stadt un hett hier sien Geld anleggt. Vele Hüüs staht hier nich mehr, hier is Platz för lütte Goorns, man hier steiht ok dat lüttst Huus, dat wi kennt: 3,45 x 4,65, dat sünd jüst 16 m². Vun hier köönt wi röverkieken na de "Lichte Querstraat", un an de Dackpannen köönt wi sehn, wo small de Hüüs dor sünd.

Wi gaht nu rut ut den Gang un staht in de Hartengruuv. De is breet, in uns Tiet sünd dor Bööm plant. Dat Stecknitzfohrer-Amtshuus steiht hier un en vun de eersten Kinnergoorns in uns Stadt, un links un rechts köönt wi noch vele Gänge finnen.

4 Römisches Reich un Brandes Hof

En Eck wüllt wi uns noch ankieken, meist mitten in de Stadt, in de Möhlenstraat. Dat weer al jümmers de Weg na Süden, na Ratzeborg un wieder. Teemlich an't End, dor wo fröher dat binnerst Möhlendoor stünn un Toll betahlt warrn müß, dor is hüüt en handfasten Kroog "Zum alten Zolln", un glieks dorbi is dat "Römische Reich".

Dat is en recht breden Gang, de elven Hüüs sünd smuck, se hebbt all en Stockwark baben up un ok noch enen Erker. An'n End löppt man gegen en Backsteenmuur, in de fröher en groot Schünendoor in weer. De Rücksiet heet dorüm ok Scheunes Hof.
In dit "Riek" hett üm 1660 Arendt Siggelkow wahnt. He weer en Höker, en lütten Handelsmann, man he hett för den Dom enen groten Lüüchter stift, de hüüt noch to sehn is.
Disse wunnerlich Naam "Römisches Reich" mag mit den Dom un de Preesters tosamenhangen, so ganz genau weet dat keen to seggen.

Gliek dorneben is de Brandes Hof. Wi stiegt en poor Stufen hooch un staht in wedder in enen wieden Gang. De Hüüs hebbt all en Mansarden-Dack, sowat gifft dat nich veel in Lübeck un in enen Gang schon gor nich.

Dit allens weer viellicht in de fröhe Tiet Ackerland, vun richtige Buurstellen warrt vertellt. Glieks üm de Eck is nu noch de Scheune Hof.

Dor stünn wirklich mal en grote Schüün. Later hebbt Suldaten dor wahnt un Schutzlüüd. Vör lütte 100 Johr is de Slosser Behrmann introcken. He hett allens fein trecht maakt, he harr Wahnung un Warkstell dor, un he weer en lütten Künstler. Sien Hart hüng an Lübeck, un dat hett he jümmers wedder maalt.

Gaht wi noch mal üm de Eck, denn sünd wi in de Düveckenstraat. De is small, up en Siet staht hoge Hüüs, dat möögt mal de Schünen un Spieker west sien. De anner Siet höört to dat St.-Annen-Kloster. Dor findt wi en ganze Reeg vun lütte Fachwarkhüüs, en bi'nanner.
Över den Namen "Düveckenstraat" sünd wi uns nich eenig.
De Lüüd, de dor wahnt, meent, dat Woort "Düvecken" kümmt vun den Düvel. Se hebbt all lütte Düvel in ehre Finster stahn.
Anner meent, dat dat Woort "Düvecken" bedüüdt Duuv, dat "Täubchen", also de Vagel.
Noch anner vertellt vun enen Kroog, wo dat ok anner "Düvecken" geven hett.

Gang orrer Hoff?

So en Gang heet "Gang", man he kann ok "Hoff" heten, so as bi den Brandes-Hof. Ganz richtig is dat so:

In enen Gang sünd de Hüüs all en beten verschieden, de Hüüs höört de Lüüd to Egen, orrer se wahnt to Miet, is allens en beten bunt. Dat is en richtige, lütte Straat to'n Wahnen.
In enen Hoff sünd de Hüüs meist all gliek, so as hüüt uns "Reihenhäuser". De sünd stifft vun Kooplüüd un rieke Börger för Lüüd ut ehr Familie, faken för Fruuns orrer ok för Arbeitslüüd.
Vun disse "Höfe" gifft dat ok noch en ganze Reeg. En poor will ik Se bi't nächst Mal wiesen.
Na, ik meen, nu langt dat mit de Gänge.
Dat maakt Spaaß, dor mal dörchtolopen.
Kaamt Se man mal her to kieken.