 |
|
Haven un Hanse in Lübeck De Anfang vun unsen Lübecker Haven liggt so ’n beten in ’t Düüstern. Un mit den Anfang vun de Hanse is dat ok nich so licht. Wann fangt dat mit ehr an, wann höört dat up, wo lang hett se bestahn, 300 Johr, 500 Johr? Dat hett gode Tieden geven un lege.
In dat 13. Johrhunnert is de Bevölkerung veel grötter worrn. Dor wörr veel mehr Koorn för Broot bruukt un mehr Tüüch för Kleder un mehr Iesen. Dat weer en Boom-Tiet.
Üm 1350 weer de Pest in ’n Gang. Twischen Frankriek un England geev dat 100-jährig Krieg. Luther un sien Lehr hebbt veel verännert, in Lübeck is de Olle Raat verdreven worrn. Dat gifft dusend Böker över de Hanse un dat warrt jümmers mehr, un jeedeen süht dat mit sien Oogen, politisch un national. Snack mal mit enen Sweden över de Hanse, de hett en ganz anner Bild as wi. Wi harrn mal en Fründin in Dänemark, se harr to doon mit öffentliche Bökerien, harr veel leest. Ehr Vörstellen vun de Hanse weer ganz anners as mien. „Das Meer ist frei“, so hebbt de ollen Hanseaten seggt. „Dat is so in Ordnung“, dat hett uns Fründin seggt, „aver wenn een dörch unsen Sund föhrn will, denn kost dat Geld.“ Dat weer för uns Fründin so ok in Ordnung. Un jüst dit weer een Strietpunkt mang de hanseatisch Kooplüüd un den däänschen König.
Wenn ik vun unsen Haven vertell, denn fang ik geern ganz vun vörn an. Lübeck is 1143 gründt, dat weer vör 866 Johr. Helmold vun Bosau hett dat upschreven in sien „Slavenchronik“.
Wi mütt uns de Tiet vun dormals mal vörstellen, so ganz groff.
Dor weer en Kaiser, dat weer de Böverst, de harr en groot Riek. Üm dit Riek müß he sik kümmern. Kiek, un dat weer nich eenfach. Dat is dat hüüt nich, dat weer to de dormalig Tiet noch veel leger. Dat geev keen Autobahn, keen Fleger. Allens to Foot, de Kaiser seet wohl up en Peerd. Keen ornlich Straat, bloots mehr orr minner gode Padden dör en schier unendlich Land. Dor weer de Richt, dor geiht dat lang, un wieder nix. Dorüm hett de Kaiser wat vun sien Land utlehnt an anner Lüüd, he hett ehr Lehen geven. So een weer denn Hartog, bi uns weer dat Heinrich de Lööw. Heinerich harr aver ok veel üm de Ohren. Neddersassen höör em to, dorto dat Land hier bi uns, un Bayern. Dat weer allens bannig wietlöftig. Dorüm hett he ok wat verlehnt, hier bi uns an de Grafen vun Holsteen. Ut düt Geslecht weer üm 1143 Adolf II. an de Reeg. De keem vun de Weser un müß sik nu eerst mal ümkieken hier. He müß sien Land kennenlehrn. Dat hett he maakt, Helmold hett dat upschreven.
Adolf weer also en aktiven Minschen, he wull en Stadt buun. He hett dor richtig Reklaam för maakt, Werbung, bet hen na Holland. Un denn sünd ok Lüüd kamen. De Graf hett ehr villicht wat verspraken, warrt hüüt ok so maakt, Steuervergünstigung, Aufbaudarlehn... Woans dat mit den Haven weer, dat is nich so recht düütlich. Wat seggt Helmold? “…wie trefflich der Hafen war.“ Denn weer dor al een! Denn mütt dor also al en Haven west sein. Denn hebbt dor al Minschen wahnt, dat weern uns Vöröllern, Slawen.
Ik heff lehrnt, dat de Anfang vun uns Stadt an’n Klingenbarg leeg. Dat Gelände weer flach, dor weer en Quell mit goot Water, de eersten Solthüüs hebbt dor stahn.
Hüüt aver meent man, de Anfang weer doch glieks dor, wo nu uns Markt is. Ik holl mi jümmers noch an den Klingenbarg. Ganz dicht bi steiht de Petri-Kirch. De steiht an’n wietsten na Westen, veel wieder as all de annern Kirchen. Kloke Lüüd hebbt rutfunnen, dat de allereersten Kirchen in uns Land jümmers „Petri-Kirch“ heten hebbt. Jakobi, Johannis un Maria kemen eerst later. Un denn weer dor noch wat: In de Grote Petersgruuv, hüüt is dor de Musik-Hoochschool, dor hebbt uns Archäologen fix buddelt. Dat weer en dull Stück Arbeit. Grote Brunnenringe hebbt se dalgraavt bet up de Waterspegel vun de Trav, un se hebbt enen Barg Saken funnen. Ok enen höltern Pahl. Vun Minschenhand tospitzt un in den Grund rinhaut.
Dat weer denn de eerst Lübecker Haven! Villicht.
De Archäologen hebbt wieder graavt, bi de Alfstraat. „Alf“, dat heet „Adolf“ na Graf Adolf, un dor ünnen an de Trav hett dat würklich al enen Haven geben. Dat Land weer an de Stell dröög, bet ran an de Trav. Dat Över weer befestigt mit höltern Pahls, as so en Kaimuur. En Weg ut Bohlen güng dorhen, den Barg dal, hen na den Haven. Dree lütte Holthüüs hebbt dor stahn. Veel is funnen, dat wiest hen up Schippbuu, ut Holt un Iesen, un ok up Hannel, dat warrt al en lütten Markt west sien. Dat allens, so hebbt de Archäologen rutfunnen, fangt an üm 1157, un dat geiht wieder mit Steenhüüs un en Stadtmuur. De Haven sülms is grötter worrn, de is utbuut bet na de Engelsgruuv. He weer denn en Hannelshaven. De Schippbuu — de Werft — weer up de anner Siet vun de Trav.
Dor weer ok dat Geethuus för grote Metallstücke, as Anker un Glocken un Kanonen, un de Dröge to ’n Teeren un Drögen vun dat Tauwark.
De Haven weer also goot an ’t Lopen. 1806 lepen so bi 3000 Scheep Lübeck an. Un denn geev dat en groot Lock. De Franzosen hebbt Lübeck erobert. 7 Johr sünd se hier bleven. Dat hett veel Geld kost, un de Haven weer meist doot. 1810/11 is nich een Schipp na Lübeck kamen. Vele olle Hannelsfirmen sünd koppheister gahn. 1813 sünd de Franzosen aftrocken. Man bi de Lübecker weer de Luft rut. Un nich blots de Luft, dor weer ok keen Geld mehr. De Lüüd weern mööd, se wullen de olle Tiet wedder hebben, Zunftwesen, Lübecker Recht. Nu müß eerst en nie Generation ranwassen, de Moot un Kraasch harr. De hebbt denn ut egen Kraft un mit egen Geld de Haven wieder utbuut, hebbt moderne Kaianlagen anleggt, hebbt den ollen Wall afdragen. 1900 is de moderne Elbe-Lübeck-Kanal dorto kamen. Na den letzten Krieg is de Haven wieder wussen.
Wie weer dat mit de Scheep? Noch wiet in dat 19. Johrhunnert geev dat nix as Seilscheep.
Ik kann mi noch besinnen up de Tiet na ’n Krieg. Dor legen ünnen bi de Dreihbrüüch — de nu al mehr as 100 Johr över de Trav geiht un sik jümmers noch dreiht — so Motorsegler. Meist weern de ut Dänemark, 2 orrer 3 Scheep legen neven’nanner an ’n Kai un wörrn vull laadt ut de groten Schuppen mit Stückgoot orrer mit Kahlen. De mehrsten Schuppen sünd in’n Krieg afbrennt, Schuppen 6 un 9 staht noch. Dor kann een hüüt Hochtiet fiern un Theater sehn.
To enen Haven un bi Scheep dor höört natüürlich ok Minschen to: Arbeitslüüd, Handwarker, Slachter un Smidt, Timmerlüüd – un Seelüüd.
Üm 1200 weer Lübeck al en richtig Stadt. Dor mütt al vele Lüüd hier leevt hebben. Enen Dom geev dat, enen Bischop un Preester, düchtige Kooplüüd mit Spieker, hier wörr Geld verdeent. Dat keem vun den Hannel mit frömde Länner. Un dat keem vun den Moot, den de Kooplüüd harrn, de sünd sülven mitföhrt.
Wo güng dat an’n Haven to? Wo leep de Arbeit af? En Schipp utladen orrer vullladen, dat güng allens vun Hand, mit Mannskraft. Enen Kraan hett dat bet in dat 19.Johrhunnert nich geben. Dat geev de „Dräger“. De harrn dat Recht, allens an Waren ut en Schipp orrer na en Schipp to transporteern. Dat weern „Verlehnte“, so ene Oort Beamte. „Dräger“ sien, dat weer en seker Broot. Dor kunn keen anner dortwischen kamen. En Kraan aver, de harr ehr de Arbeit wegnahmen.
En poor Meter vun dat Water af stünn de Stadtmuur. Up dissen Striepen wörr allens stapelt, Holt, iesern Stangen un ganz veel in höltern Tunnen, Fässer. Dat Fatt, dat weer de Container vun hüüt.
Vun dissen Platz is denn allens verdeelt woorn. De een Dräger-Corporation hett Hering sleppt, de anner Teer. Allens harr sien Ordnung. Dat güng eerst to End mit de Gewerbefreiheit.
Dat de ganze Kraam nu aver recht an ’t Lopen weer, dorto wörr de Koopmann bruukt.
Keen weer Koopmann? Dat weern nich de Lütten, de Krämer, Lüüd, de mit Peer hannelt hebbt. Nee, dat weern de Groothändler, de Fernhändler.
Un wie kunn man dat warrn? — Man müß schon ut en riek
Huus sien, müß de Latienschool besöken, müß
lesen un schrieven un reken. Denn müß man en Lehrtiet maken
un en Gesellentiet in en frömde Stadt. Se hebbt sik tosamenfunnen in Fahrerkompanien, so as de Schonenfahrer un de Bergenfahrer un noch anner. Anfungen hett dat villicht mit de Gothlandfahrer. De Scheep weern to Anfang recht lütt, de Kooplüüd sünd dicht an de Küst lang seilt, ok an de sweedsche, un so sünd se na Gothland — na Visby — kamen. Dor weer goot hanneln. Se hebbt mitbröcht, wat dat hier geev, wat dor nödig weer, so as Solt. Un dor geev dat Waren ut Russland, Pelze, Wachs, sogoor Gewürze ut Asien. In Visby up Gothland erinnert veel an Lübeck un de Lübeckers. De Kooplüüd in so en frömd Land hebbt sik tosamendaan to en Gemeinschaft, to en Schar, to en Hanse. Ik denk, hier passt ok dat Word „Genossenschaft“. Dat geev annerswo ok Hansen, man bekannt is eben uns Hanse.
Dorbi mütt wi dat richtig sehn. Eenmal meent „Hanse“ de Gemeinschaft vun de Handelslüüd in anner Länner, dor geiht dat vör Ort üm dat Geschäft, üm den Hannel. Ik nenn dat mal „Koopmannshanse“. Un dat annere hett mehr mit Politik to doon, de Städte – un dor eben Lübeck an de Spitz – de sullen tosamenhollen, ehr Kooplüüd schütten, se sullen en Gemeenschaft sien. Dat weer de Städtehanse.
Worüm Lübeck? Lübeck weer en Rieksstadt, ganz fröh, al 1226, en frie Stadt, blots den Kaiser harrn de Lübecker över sik, un de weer meist wiet weg.
Wo hebbt de Hanseaten hannelt? Toeerst in Nordeuropa, Dänemark, Sweden, Flandern, England, later ok Frankriek un Portugal, in ’t Mittelmeer. Grote Hannelsplätze – „Kontore“ hebbt de heten
— weern t.B. in Nowgorod, dor harr de Hanse den Peter-Hoff, en
poor Hüüs mit en faste Muur rundüm, abends weern de Tore
fast to, hanneln ja, sünst wenig Kontakt mit de Lüüd
dor.
In disse Kontore un in de velen lütteren Faktoreien hebbt sik de Kooplüüd drapen, dor hebbt se in ’t Utland leevt.
Vele Städte, grote un lütte, hebbt to den Hansebund tellt. Riga un Danzig, Braunschweig un Utrecht. Letzt sünd wi in Meckelborg in en lütte Stadt kamen. Up dat gele Ortsschild stünn „Hansestadt Demmin“. Disse Städte sünd tohoop kamen, wenn wat to besnacken weer,
wat den Hannel un ehre Kooplüüd angüng. Dat ween de Hansedaag,
de eerst weer 1356, de letzt 1669, dat sünd rund 300 Johr.
Hansedaag, dat weer de richtige Verwaltung vun de Angelegenheiten vun
de Hanse. Dat kunn mal Arger geven mit de Partners. Dorgegen geev dat
Rezepte. Eerstmal mit’nanner snacken, dat weer dat Vernünftige. De Däänsche König Waldemar IV. harr Visby överfullen, dat harrn de Hansen nich geern. Se hebbt sik tosamenfunnen to de Kölner Konförderation, hebbt Waldemar restlos besiegt. Dat End weer de Freden vun Stralsund 1370. Dor stünn in, dat dat kenen nien König geev, wenn de Hansen nich tostimmt hebbt. De Städte hebbt den König maakt.
Mit de Verwaltung is dat jümmer beter worrn, straffer, 1556 geev dat to ’n eersten Mal enen Geschäftsführer, enen Juristen. Dat weer Herr Sundermann. To de Tiet leep de Hannel överall up Hochtouren, liekers weer de hoge Tiet vun de Hanse vörbi. De groten Fürsten hebbt regeert, in de Politik weer veel anners worrn. De 30-jährig Krieg hett veel ümkrempelt. Bi den Westfälischen Freden hett man de Hanse as Bund noch anerkennt, se harr jümmers noch ehr groot Ansehen, avers de Welt weer nu anners.
1669 weer de letzt Hansedag in Lübeck. 9 Städte weern noch
dorbi. Un dor weer noch wat. 1852 hebbt de Hanseaten in London den Stalhof verköfft un 1863 in Antwerpen dat Huus der Osterlinge, en gewaltig Huus mit 122 Slaapstuven un 365 Finster, för jeden Dag in ’t Johr een Finster. Wat dor bi rutkamen is, dat hebbt sik de Hanseaten ehrlich deelt. Dor is dat Kapitel „Hanse“ avers jümmers noch nich to
End. Siet 1980 draapt sik de „Hansestädte der Neuzeit“
wedder, üm mit’nanner Fründschaft to plegen.
Dat gifft ok hüüt so männich Stadt, de en beten stolt is. De jüngst Hansestadt is Stade, de heet eerst siet korten „Hansestadt Stade“. Un wi snackt sülms vun „hansisch“ un „hanseatisch“. Un wenn Se mal rinkiekt in dat Lübeck-Lexikon vun Antjekathrin Grassmann, denn findt Se dor dit:
Un bi Dr. Hammel-Kiesow findt wi:
Na, dat is doch wat, dor is doch wat nableven. 19.7.2009
|
Karl
H. Nissen
Nu
seggt en Holtpahl noch nich veel. Mag sien, dat weer en Grenz. Du kannst
aver an so enen Pahl ok wat anbinnen, en Boot, en lütt Schipp.
